دگرگونی نظریه های برنامه ریزی: «تغییر پارادایم» یا «تکوین نظریه ها»؟ نقدی اجمالی بر وضعیت نظریه پردازی برنامه ریزی در ایران

در این مقاله این ادعا مطرح است که به‌کارگیری دانش‌‌واژه «تغییر پارادایم» در خصوص سیر تحولات نظریه برنامه‌ریزی در سطح عام، از یک سو، و تببین تحولات نظری برنامه‌ریزی در ایران، از سوی دیگر، از دقت نظری برخوردار نیست و از این منظر باید اعتبار نظریه‌های بومی همچون «راهبردی‌ ساختاری» را از نو واکاوی کرد. مروری بر ماهیت و محتوای تعابیر «پارادایم» و «تغییر پارادایم» و امکان به‌کارگیری‌‌شان برای تبیین دگرگونی‌‌های بنیادین رُخ‌‌داده در نظریه برنامه‌ریزی گام نخستْ در مسیر استدلال‌‌ورزی ادعای طرح‌‌شده در این پژوهش خواهد بود. تمایز مابین «تکوین نظریه» و «تغییر پاردایم» و پرداختن به تفاوت‌‌های ماهوی آن‌ها پژوهش حاضر را به سمت روش‌شناسی تکوینی سوق داده است تا، افزون بر تبیین عناصری از نظریه‌های برنامه‌ریزی، که در سیر تکوینی خود به نسل نوینی از نظریه‌ها منتقل می‌شوند، شرایط زمینه‌ای و ساختاری این گذار نیز بررسی شود. درنهایت پیوستار دگرگونی نظریه‌های برنامه‌ریزی به شکل عام در بسترهای زمانی و مکانی معرفی خواهد شد تا بر مبنای آن امکانِ آسیب‌شناسی نظریه‌پردازی برنامه‌ریزی در ایران از منظرِ منطقِ درونی سیر تکوینی نظریه‌های برنامه‌ریزی تحقق یابد. بر مبنای این آسیب‌شناسی، این گزاره را می‌توان طرح کرد که در ایران بیش از آنکه به رهیافت‌های نوین و مد روز برنامه‌ریزی مانند برنامه‌ریزی راهبردی یا برنامه‌ریزی ارتباطی نیاز داشته باشیم، بازنگری در سیستم برنامه‌ریزی کشور در چارچوب الزامات بستر نهادی و تلاش برای تغییرات نهادی و نهادینه کردن برنامه‌ریزی ضرورت دارد.

The Transformation of Planning Theories: Paradigm Shift or Evolution of Theories? or Evolution of Theories? A Brief Critique of the Situation of Planning Theories in Iran

The present paper poses the claim that the use of the term ‘paradigm shift’ in relation to the evolution of planning theory in general on one hand, and explaining the theoretical development of planning in Iran on the other, lacks scientific accuracy, and that from this perspective the validity of indigenous theories such as the ‘strategicstructural’ theory must be reexamined. A review of the nature and content of the terms ‘paradigm’ and ‘paradigm shift’, and exploring their possibilities to explain the fundamental changes in planning theory will be first steps in making the case for the above claim. The distinction between ‘theory development’ and ‘paradigm shift’ and addressing the essential differences between the two, has led this research towards developmental methodology, so that in addition to explaining elements of planning theories whose evolutionary course results in a new generation of theories, the underlying and structural conditions of this transition are also examined. Finally, the continuum of transformation of planning theories will be introduced in its general sense in temporal and spatial contexts, based on which the development of a pathology of theorising planning in Iran from the perspective of the internal logics planning theories is made possible. Based on this pathology, the point can be made that rather than paying attention to new, modern planning approaches – such as strategic planning or communication planning – it is necessary to rethink Iran’s planning system within the requirements of its Institutional context, and try to make changes in institutions and institutionalise planning.