چارچوب عملیاتی تبیین و اندازه گیری شاخصهای پراکنده رویی شهری با کاربست تجربیات جهانی مورد مطالعه: شهر ارومیه

رشد کالبدی شهرهای ایران در دهه اخیر غالباً به صورت گسترش افقی و پراکنده بوده و منجر به تبعات منفی و ناپایداری شهرها شده است. پدیدة محیطی پراکنده‌رویی در کشور با خلا‌های نظری مواجه است و تاملی درخور می‌طلبد تا، با شناخت عوامل موثر، راهبردهایی برای مدیریت آن و حرکت به سوی پایداری شهری تدبیر شود. در این تحقیق تلاش شده با بررسی تجربیات و نظریات جهانی موجود و با تعیین شاخص‌ها، پراکنده‌رویی شهر ارومیه تبیین و مقدار آن در قسمت‌های مختلف اندازه‌گیری گردد تا بتوان راهکارهایی برای پایداری شهری عرضه کرد. برای شناخت ماهیت پراکنده‌رویی با بررسی دیدگاه‌های مختلف، شاخص‌های این پدیده و روش‌های اندازه‌گیری و انجام تحقیق حول آن شاخص‌ها استخراج گردید و سپس منطبق با شرایط ایران و شهر ارومیه 26 شاخص انتخاب شد. با بررسی روند گسترش کالبدی شهر و اثبات پراکنده‌رویی، محدودة شهر از نظر خصوصیات مورد توجه به 39 ناحیة همگن تقسیم شد و مقادیر 26 شاخص بر مبنای این نواحی از منابع مختلف استخراج گردید و با روش تحلیل عاملی در قالب 7 عامل اصلی، که 88/34 ٪ از تغییرات پراکنده‌رویی را تبیین می‌کنند، یکپارچه شد و با استفاده از gis در نواحی شهر پیاده و میزان آن‌ها در پنج طبقه، از پراکنده‌رویی بسیار کم تا بسیار زیاد، تقسیم‌بندی گردید. بررسی نواحی شهر ارومیه از بُعد شاخص‌های معرف پراکنده‌رویی نشان داد که تراکم پایین و ضعف اختلاط کاربریْ بیشترین، و عامل تمرکز خوشه‌ای و فضای فعالیتْ کمترین وزن و اهمیت را دارند. در نواحی‌ای که مجموع امتیاز عوامل در آن‌ها بالا است (8-10)، پراکنده‌رویی بسیار زیاد (توسعه‌های جدید شامل نواحی4، 5، 34 و 35)، و نواحی‌ای که مجموع امتیاز عوامل در آن‌ها کمتر است (0-2) پراکنده‌رویی بسیار کمی دارند (بافت قدیمی شامل نواحی 18، 19 و 20). با تهیة نقشه‌های تاثیر عوامل هفت‌گانه، راهکار پایدارسازی شهری با تعدیل اثر عوامل و اولویت‌بندی نواحی عرضه گردید