بررسی هندسه و تناسبات و ارتباط آن با نظام سازه‌ای بناهای دارای گنبد دوپوستۀ گسسته در منطقۀ تفرش

بناهای دارای پوشش گنبدی دورۀ صفوی علاوه بر آنکه خود نشانگر اهمیت این بناها در این دوره هستند، به دلیل کیفیت بالا، هم در طرح و هم در روش ساخت گونه‌های ارزشمندِ به‌یادگارمانده‌ای از گذشته به‌شمار می‌آیند. این بناها متاثر از معماری دورۀ پیش از خود یعنی دورۀ تیموری هستند و در سیر تحول طراحی آن‌ها یک روند تکاملی وجود دارد، این تحول در برخی مناطق موجب پایه‌گذاری شیوه‌های معماری منطقه‌ای نیز شده‌اند. شناخت بیشتر این بناها مطالعۀ جامعی را می‌طلبد. در پژوهش پیمایشی پیش رو که مبتنی بر مطالعۀ موردی است، طرح هندسی، تناسبات، و ارتباط آن‌ها با نظام سازه‌ای شماری از آرامگاه‌های تفرش با اتکا بر داده‌های کتابخانه‌ای و میدانی و با استفاده از تحلیل‌های منطقی، هندسی، و نرم‌افزاری بررسی شده است. هدف کلی در این پژوهش مطالعۀ ساختار گنبدهای دوپوستۀ گسسته است که از طریق بررسی ارتباط آ‌ن‌ها با نظام هندسی حاکم بر کل بنا به پیش رفته و پرسش‌های پژوهش بر این اساس تعیین شده است. بنابر نتایج پژوهش، اساس طرح‌ها را شکل‌های پایه‌ای تشکیل می‌دهند که تناسبات طلایی را در بخش‌های مختلف بناها جاری می‌کنند. همچنین هندسۀ کلی بنا در پلان و هندسۀ پنهان بنا، به‌ویژه در مقطع و نما، از طریق ابعاد و تناسبات بر نظام سازه‌ای پوشش‌های گنبدی تاثیر می‌گذارد و موجب پیوند میان هندسۀ نظری و عملی می‌شود؛ به گونه‌ای که ابعاد پلان در تعیین دهانه، ضخامت گریو، و ضخامت پای گنبد تاثیرگذار است. ارتفاع گنبد در تناسب با ارتفاع سقف و ارتفاع خشخاشی‌ها در تناسب طلایی با ارتفاع گنبد است.

An investigation in Geometry and Proportion in relation with Structural System in Buildings with Discontinuous Double Shell Domes in Tafresh Region

On top of indicating their significance, Safavid domed structures are valuable examples of design and construction techniques. Evolved from their Timurid precedents, they have initiated established regional styles which demand more research. Based on case studies, the present survey studies geometries, proportions and their relationship with structural systems in a number of Tafresh tombs based on library and onsite collected data using logical, geometric and softwarebased analyses, in order to eventually study the structure of the doubleshell domes. This is done through examining the relationship between geometric and structural order of the whole building. Thus, the research questions are ‘what is the relationship between the structural order of the discontinuous doubleshell domes and the overall geometry and proportions of the building’, and ‘what are the principles used in the design and construction of these domes’. The results show that their designs are based on those basic forms that implement golden proportions in different parts of the building. Also, the overall geometry of plans and the building’s hidden geometries, especially in their sections and façades, affect the structural order of their domes and create a connection between theoretical and practical geometry in such a way that the dimensions of the plan are effective in determining the span, the thickness of the drum and the thickness of the dome’s base. The dome’s height is commensurate with the ceiling height of the building, with the dome height and stiffeners; height having a golden proportion.