بررسی و بازخوانی انتقادی کتیبه های منارۀ فیروزآباد ترشیز (بردسکن) و تاریخ گذاری بنا

مناره فیروزآباد واقع در روستای فیروزآباد بردسکن ازجمله بناهایی است که صاحب‌نظران به آن کم پرداخته‌اند و بر سر آنچه انجام شده نیز اختلاف دارند. در هیچ‌کدام از متون اختصاصی این مناره کتیبه‌هایش مطالعه و بررسی نشده و در برخی از آن‌ها متن کتیبه‌ها و تاریخ‌گذاری بنا با یکدیگر متفاوت است. شاید بتوان محل قرارگیری مناره را دلیل این کم‌توجهی دانست؛ چراکه امروزه هیچ مسیری از آن روستا نمی‌گذرد. سازمان میراث فرهنگی این اثر را به شماره 91 به ثبت رسانده و آن را متعلق به اواخر قرن هفتم و مضامین کتیبه‌ها را شامل آیات قرآنی، نام بانیان، و تاریخ ساخت می‌داند. در این مقاله برای رفع اختلاف‌ها و ابهامات در متن کتیبه‌ها و تاریخ‌گذاری بنا به این پرسش پاسخ داده می‌شود که متن کتیبه‌های این مناره و تاریخ ساخت آن چیست؟ بدین منظور نگارندگان داده‌های خود را از طریق مطالعات میدانی در محل مناره و بررسی‌های تطبیقی و مراجعه به منابع تکمیلی و همچنین نقد و بررسی دستاوردهای پژوهشگران این حوزه به‌صورت کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری کرده و به تحلیل پرداخته‌اند. با خوانش و بازسازی کامل کتیبه‌های این بنا به روش دیجیتال و تطبیق محتوای آن با منابع تاریخی، در پایان این نتیجه به دست آمده است: «برخلاف نظر کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، مناره فیروزآباد یک مناره مستقل و مربوط به دوره حکومت سلاجقه بر ایران بوده است». این منار به دستور شخصی به نام محمد بن منصور در قرن پنجم بین سال‌های 447 تا 496ق، بر سر راه مواصلاتی هرات به نیشابور ، در ترشیز ساخته شده است.

A Critical Review and Rereading of Firoozabad (Bardaskan) Minaret Inscriptions and Dating

Located in in Firoozabad Bardaskan village, Firoozabad minaret is a neglected building, and there are inconsistencies in the works done on it. None of the existing literature fully reads the inscriptions of the minaret, and there are also inconsistencies about its date. The location of the minaret may be behind this lack of attention, since no roads pass through that village today. The Cultural Heritage Organisation has registered this work under number 91 and considers it to be from the late 7th century, and the inscriptions to be Quranic verses, the names of the creators and the date of construction. This article aims to address the ambiguities about these texts and their dates. To do so, the data were collected and analysed through field studies in the minaret site, as well as comparative surveys and reference to supplementary sources, and also a criticism and review of the findings of the researchers in this field through library and document studies. By thoroughly reading and reconstructing the inscriptions in a digital manner, and comparing its contents with historical sources, the study has concluded that, contrary to the views of the Cultural Heritage Organisation, the Firoozabad minaret was an independent minaret related to the period of Seljuk rule in Iran, built by the order of Muhammadibn Mansur between 447 and 496 AH en route connecting Herat to Neyshabur.