بازتوانی سکونتگاه های روستایی پس از سانحۀ طوفان شن با استفاده از روش اقدام پژوهی مورد مطالعاتی: روستای سنگ آباد استان کرمان

طوفان شن یکی از سوانح طبیعی رایج و از مهم‌ترین مشکلات مناطق کویری است. بروز این مخاطره بخصوص در نواحی روستایی (به دلیل آسیب‌پذیری بالای این مناطق) خسارات و تبعات فراوانی را در ابعاد مختلف اقتصادی‌ معیشتی، کالبدی، فرهنگی‌ اجتماعی و زیست‌محیطی به همراه دارد. شهرستان ریگان در استان کرمان یکی از بحرانی‌ترین نقاط کشور در مواجهه با این سانحه است. بنابر اظهارات مسئول‍ان محلی این سانحه در سالیان اخیر موجب تخلیه 50 سکونتگاه روستایی و آسیب به بیش از 150 روستا شده است. همچنین گسترش خشک‌سالی در دهه‌های اخیر موجب تشدید طوفان‌های شن و خسارات گسترده به جوامع عشایری شهرستان ریگان همچون روستای سنگ‌آباد شده است. با توجه به فراوانی و دوره بازگشت این سانحه، روستای سنگ‌آباد در معرض آسیب تدریجی و مستمر منابع محلی و منطقه‌ای طوفان‌های شن قرار دارد. وجود این مسئله و فقر و محرومیت حاکم بر آن منطقه، برنامه‌ریزی برای بازتوانی آن روستا را ضرورت می‌بخشد. در این پژوهش از روش اقدام‌پژوهی استفاده شده است. پژوهشگران با مشارکت فعال دوساله (مرداد 1395 الی شهریور 1397) در اقدامات بازسازی روستای سنگ‌آباد و با مداخله در بازتوانی و بازسازی و ارتباط نزدیک با ساکنان روستا، برنامه‌ریزی بازسازی همه‌جانبه و یکپارچه روستا را بررسی کرده‌اند. در انتها اطلاعات به‌دست‌آمده با روش اقدام‌پژوهی ارزیابی و اعتبارسنجی شده است. با توجه تفاوت روش به‌کاررفته در این پژوهش با رویکردهای معمول مطالعات بازسازی، قابلیت به‌کارگیری این روش در پژوهش‌های آتی بازسازی نیز بررسی شده است. نتایج حاصل از ارزیابی اقدامات بازتوانی و بازسازی در آن روستا نشان از اثربخشی این فعالیت‌ها در کاهش خطر روستا در برابر طوفان شن دارد. بنابر نتایج در برنامه‌ بازسازی سکونتگاه‌های روستایی در معرض طوفان شن و به طور خاص روستای سنگ‌آباد، بازسازی اقتصاد و معیشت یکی از مهم‌ترین اولویت‌های بازسازی است. همچنین بازتوانی وجوه تفریحی‌ فرهنگی آسیب‌دیدگان در تسریع و موفقیت عملیات بازسازی بسیار موثر خواهد بود

The PostSandstorm Rehabilitation of Rural Settlements Using Action Research Method; the Case of Sang Abad, Kerman Province

Deemed to be one of the most important problems in desert areas, sandstorms are among regularlyoccurring disasters. They particularly affect rural areas due to their vulnerability, causing many economic, livelihoodrelated, physical, social, cultural, and environmental damages. Reagan County in Kerman province is known as one of the country’s most critical areas in this respect, with recent incidents causing 50 evacuations, and damages to a further 150 villages. Widespread droughts in recent decades have caused a lot of damage to the area’s nomadic communities such Sang Abad. Bearing in mind the frequent recurrence of the hazard, the rural settlements of this area are exposed to gradual decay. Exposure to local and regional sources of sandstorms, the high levels of vulnerability, and the poverty and deprivation necessitates the rehabilitation of the village. The action research method is used here. For two years, the researchers have participated in the reconstruction of Sang Abad village (August 2016 September 2018). Devising a comprehensive and integrated reconstruction planning for the village, they have intervened in rehabilitation and reconstruction keeping in close contact with the residents. The findings have then gone through process of assessment and valuation obtained from the study of the action research methodology. Bearing in mind the differences between the method used here with those of mainstream approaches to reconstruction studies, the feasibility of using this method in future reconstruction studies is also examined. The results of evaluating rehabilitation and reconstruction activities in Sang Abad have shown the effectiveness of these activities in reducing sandstorm hazards. It also seems that rehabilitation of the economy and livelihood is one of the most critical reconstruction priorities in rehabilitation of rural settlements exposed to sandstorms and in particular Sangabad.