روشنفکران ایرانی و دوگانۀ میراثِ ملّی و تاریخ معماری ایران (تقابل و تکامل) دورۀ مشروطه تا پایان عصر رضاشاه

روشنفکران ایرانیِ دوران مشروطه و رضاشاه، با گرایشی که به برخی از مبانی دوران جدید جهان داشتند، تلاش می کردند تا آن ها را در جامعۀ ایرانی نهادینه کنند. ازجمله این تلاش ها، تدوینِ دو مفهومِ «میراث ملّی معماری» و «تاریخ معماری ایران» بود. این دو مفهوم که خود قوام یافته از مفاهیم دیگری نظیر «زمان، گذشته، تاریخ، و آثار گذشته» بودند، در اندیشۀ روشنفکران مولفه هایی را سامان دادند که هم از منظر بررسی مبانی این مفاهیم و تاریخشان، و هم از منظر وجوه تقابلی و تکاملی حایز ارزش و ازریابی هستند. در این مقاله تلاش می شود با روشی تفسیری  تاریخی در مقابلۀ اسناد و اقوال از طریق بررسی اسناد دست اول همچون متون روشنفکران آن دوران و استدلال منطقی از درون آثاری که متفکران متاخر در شرح آن ها نوشته اند، به هدف پژوهش یعنی پاسخ گویی به پرسش های تحقیق پرداخته شود. در این پژوهش، با بررسی دو مفهومِ فوق نزد روشنفکران ایرانی، تلاش می شود تا وجوه تکاملی و تقابلیِ این دو مفهوم مورد نظر ایشان بازیابی شود. به نظر می رسد که، مفاهیمِ نوی همچون ایدۀ پیشرفت (ترقی) پیونددهندۀ این دو مفهوم بوده اند و از سوی دیگر، وجود مرزهایی میانِ مفهوم میراث ملّی معماری ایران و مفهوم تاریخ معماری ایران نشان دهندۀ نوعی تقابل میان این دو است که بیشتر ناظر بر جایگاه مفهومِ میراث ملّی معماری در مفهوم سازی هایی با اهدافی مشخص نظیر تلقین حس شیفتگی و عظمت و بزرگی ایران گذشته به ایرانیان دورۀ مشروطه و رضاشاه است و جایگاهِ مفهومِ تاریخ معماری در روش شناسی برخورد با تاریخ، که از نظری علمی است و در این مقاله بر ضرورت نکته سنجی و دقت و توجه به جزئیات برای درکِ تاریخ به شکل دقیقِ آن تاکید می شود.

Iranian Intellectuals, the National Heritage and the History of Iranian Architecture in the Period between the Constitution and the end of Reza Shah’s Reign; A Story of Conflict and Evolution

Efforts by Iranian intellectuals in the Constitution and Reza Shah periods to elaborate the two concepts of ‘national architecture heritage’ and ‘history of Iranian architecture’ were parts of their attempts to institutionalise modernity. These two concepts were in turn based on other concepts such as ‘time’, ‘past’, ‘history’ and ‘oldage oeuvre’, and are noteworthy for exploring their foundations and history as well as their conflicting and evolutional aspects. This article tries to use an interpretivehistorical method to contrast the firsthand documents and quotes from the period, with those from later takes on that period in order to answer the questions of: 1) What are the origins of the ideas of ‘national architecture heritage of Iran’ and ‘history of Iranian architecture’?; and 2) What are the areas of conflict and evolution of these concepts? Examining these concepts, this research tries to detect conflicting and evolutional modes of them. Modern concepts such as the ‘progress’ (advancement) seem to associate the two above concepts, whilst demarcations between the two indicate a contrast, which is to do with the potential of national architectural heritage in constructing a sense of fascination with, and grandeur of ancient Iran in the Constitution and Reza Shah periods on one hand, and the position of architectural history in creating a systematic methodology for dealing with history, emphasising the need for carefulness and attention to details towards understanding the history in its accurate form.