بررسی دو مقوله از آرای غزالی دربارۀ معماری در آینۀ کتاب احیاء علوم الدین تزیین و تجمل؛ مواد و مصالح

ابوحامد محمد غزالی عارف و فیلسوف و فقیه و متکلم قرن پنجم هجری است که تاثیری شگرف در فرهنگ ایران داشته است. مهم ترین اثر او کتاب احیاء علوم الدین است که آن را برای زنده کردن دانش های دینی، در دورۀ عزلت، به نگارش درآورد. موضوع کتاب علم معامله است، از این روی اشارات فراوانی به معماری در آن یافت می شود. دسته ای از این نکات در مورد تزیینات و تجمل در معماری و مواد و مصالح در بناهاست. غزالی در صفحات مختلفی از کتاب دربارۀ انواع تزیینات و تجملات در بناهایی چون مسکن و مسجد سخن گفته و اقسام گوناگونی از مواد و مصالح را، اعم از گچ و خشت و آجر و نی، بررسی کرده است. این مقاله محصول دسته بندی مطالب گردآمده از کتاب و در چهار باب سامان یافته است. در باب اول مقدماتی دربارۀ نگاه غزالی و اندیشۀ وی بیان می شود. این مقدمات برای فهم بهتر چگونگی انجام پژوهش و استدلال از طریق مطالب لازم به نظر می رسد. باب دوم در خصوص تزیینات در معماری و حرمت و حلیت آن است. در باب سوم تجملات معماری شامل ارتفاع بنا و متاع بنا بررسی می گردد. باب چهارم در مورد استفاده از مواد و مصالح، خصوصاً گچ و آجر، است و در خاتمه مبحثی در مورد نگاه جامع غزالی به مواد و مصالح از حیث دوام آن هاست. تحقیق با روش تفسیری و به شیوۀ قرائت و فهم و تفسیر احیا به واسطۀ خود متن انجام شده است، بنابراین محور این تحقیق کتاب احیاء بوده و فقط برای فهم بهتر این کتاب به دیگر آثار غزالی و منابع درجۀ دوم رجوع شده است. مطابق این مقاله، مصالح کم دوام از نظر غزالی برای ساختن مسکن بیشتر مطابق زهد است و کم دوامی مصالح عموماً معیاری برای ارزش داوری مثبت بناهاست. در دستگاه فکری غزالی، در حالی که تزیینات با رعایت شرایط لازم آن به خودی خود مباح تلقی می شود، آرایش و تزیین برای زیست زاهدانه مذموم است. آذین مساجد از آن روی که خانۀ خداست رواست و مواد و مصالح به خودی خود عامل ارزش داوری بنا و بانیان آن است.

Investigating two of AlGhazali’s Views on Architecture based on Iḥyaʾ ʿŪlum alDīnʾ: Luxury and Ornaments; Materials and Components

Abu Hamed Mohammad alGhazālī was a mystic, jurist and theologian, who lived in the fifth century AH, and significantly influenced Iranian culture. His greatest work is Iḥyaʾ ʿŪlum alDīnʾ, written in his seclusion period to revive religious knowledges, with the subject being applied knowledge, and hence the wealth of architectural information in it. The book is partly about ornaments, materials, and their ordinances. These are referred to in various parts of the book with various kinds of materials and ornaments examined. The present article starts with introducing AlḠazālī’s views and thoughts, in order to better understand subsequent parts of the research. What follows is about ornaments and its sanctity or otherwise. Next comes a discussion about luxury in buildings with regard to building height and properties. In the next part the use of materials and their durability is discussed.The research is based on interpretative approach, mainly reading and interpreting the original text of Eḥyāʾ. Other works of AlḠazālī’s and other sources are used as subsidiaries, though. What this article finds is that shortlasting materials are positively considered by AlGhazali in Zuhd realm. Furthermore, whilst he does not mind ornamentations subject to certain conditions, they are seen as at odds with ascetic life. Ornaments in the mosque is legitimate as it is the house of God, and materials are agents for judging the building and its founders.