کانون‌های توجه معماری در چهار تاریخ‌نامۀ معماری

تاریخ‌نامه‌های معماری گوناگون‌اند. این گوناگونی تا اندازه‌ای از «دیدگاه» مورخ معماری سرچشمه می‌گیرد. مورخ معماری  از ناکجا به معماری نظر نمی‌کند، بلکه همواره به‌ناگزیر از زاویه‌ای خاص به معماری می‌نگرد. اگرچه دیدگاه مورخ در مسئله‌ها، پرسش‌ها، میدان جستجوی شواهد و نیز تفسیر آنها اثر می‌گذارد، بیش و پیش از اینها جنبه یا لایه‌هایی از معماری را در چشم مورخ می‌آورد و هم‌زمان جنبه‌های دیگر را از چشم او می‌اندازد. موضوع مقالۀ حاضر بررسی جنبه‌ای از معماری است که تاریخ‌نامۀ معماری از دیدگاه خود بر آن نظر می‌کند. به این منظور در این مقاله چهار تاریخ‌نامۀ مشهور معماری مغرب‌زمین که از حیث دیدگاه تفاوت‌های آشکاری دارند، برگزیده شده است و پس از معرفی اجمالی تاریخ‌نامه‌ و دیدگاه آن، با ترکیبی از راهبردهای توصیفی و تفسیری نحوۀ نظر کردن مورخ بر معماری کلیسای گوتیک و نیز یکی از نمونه‌های شاخص آن، کلیسای شارتْر فرانسه، شرح داده‌ شده است. این تاریخ‌نامه‌ها و کانون‌های توجه آنها چنین‌اند: 1) تاریخ معماری به روش تطبیقی معماری را چون چاره‌جویی هنرمندانه برای حل مشکلات ساختمانی می‌پندارد و کلیسای گوتیک را از حیث اینکه راه‌حل‌های مشکلات ساختمانی و سازه‌ای چگونه «تطور» یافته است شرح می‌دهد. 2) داستان معماری غرب که نظریه‌ای مارکسیستی دربارۀ تاریخ دارد، معماری را محصول جایگاه طراح در نظام تقسیم کار اجتماعی می‌داند و در شرح کلیسای گوتیک به «شیوۀ تولید» آن نظر می‌کند. 3) در تاریخ معماری: صحنه‌ها و آیین‌ها معماری سرشتی فرهنگی اجتماعی دارد و ازاین‌رو کلیسای گوتیک را از حیث اینکه چگونه جلوۀ آیین‌های اجتماعی است برمی‌رسد. 4) معماری از پیشاتاریخ تا پسامدرنیسم از منظری صورت‌گرایانه و فضامدار به معماری می‌نگرد. در این تاریخ‌نامه معماری هنری فضایی بصری و محصول آن بنایی یادمانی است. در هر بنای یادمانی، از جمله کلیسای گوتیک، ویژگی‌های صوری (فرمال) و کیفیت‌های بصری فضا و نیز تاثیر روان‌شناختی است که شایستۀ ذکر در تاریخ است.

Focal Points of Architecture in Four Architectural Histories

The differences between various architectural histories partly have their roots in the historian’s ‘viewpoint’. The architectural historian’s view does not develop in a vacuum, and there is always a certain perspective involved. The historian’s viewpoint does influence his or her questions, testimonies, and interpretations, but more crucially it highlights or conceals certain layers of architectural knowledge.  The present paper studies some distinct viewpoints through which an architectural history views architecture. To do so, four distinct Western examples are chosen. Following a brief introduction of each example and its viewpoint through a descriptive and interpretive method, the historian’s point of view is discussed in each. The focus here is on the Gothic cathedral and one of its significant examples, Chartres Cathedral. The books and the focus of each one’s viewpoint are as follows:1. History of Architecture on the Comparative Method (1905), views architecture as the artistic solving of building problems, and thereby Gothic cathedral as the outcome of the evolution of construction solutions;2. The Story of Western Architecture (1979), adopts a Marxist theory of history, viewing architecture as the outcome of the role of the designer in the social division of labor, focusing on ‘modes of production’ in its explanations of the Gothic cathedral;3. A History of Architecture: Settings and Rituals (1995), asserts a sociocultural nature for architecture and the Gothic cathedral, and hence studies it in terms of how it reflects the rituals held in it;4. Architecture, from Prehistory to Postmodernity (2002), takes architecture as a spatiovisual monumentmaking art. According to this book in each monument, including the Gothic cathedral, the it’s formal appearance, visual qualities of the space , and it’s psychological effects are what make a work historically noteworthy.