بازخوانی بنای موسوم به شربت‌خانۀ افوشته براساس وقفنامۀ موقوفات سید واقف

روایات و داستان‎هایی که از سوی عوام برای برخی آثار معماری نقل می‎شود، می‎تواند منبعی برای شناخت یک اثر تلقی شود. ولی در مواردی این باورها و افسانه‎ها چنان نزد پژوهشگران پذیرفته می‎شود که بدون تشکیک و به چالش کشیدن، آن‎ها را به عنوان پیش‎فرض در پژوهش خود به کار می‎گیرند. نمونه‎ای از این باورها که به کتب و مقالات نیز راه یافته است، روایاتی است که مردم روستای «افوشته» درباره بنایی در این روستا نقل‎کرده‎اند و بر اساس آن، بنا را «شربت‎خانه» می‎دانند. نام «شربت‎خانه» که به نظر می‎رسد برگرفته از روایتی درباره «تاج‎الدین حسن حسینی» یا «سید واقف» باشد، چنان بر این بنا نشسته است که هرگز فرض معتبر نبودن آن به ذهن متبادر نمی‎شود. اما مرور تنها سند موجود از بناهای سید حسن واقف در افوشته، یعنی وقف‎نامه این بناها، نشان می‎دهد که این نام چندان مستند نیست؛ به عبارتی چنین نامی در وقف‎نامه وجود ندارد. در همین سند بنای دیگری به نام «چهارصفه و طنبی» معرفی و طی مطالعه‎ای درباره سند و بناهای افوشته در سال‎های اخیر، فرض یکی بودن بنای «چهارصفه» و «شربت‎خانه» بدون بررسی دقیق دلایل مطرح شده است. هدف اول این پژوهش آن است که روشن کند چنین فرضی چه اندازه صحیح و قابل اثبات است. هرچند اثبات این فرض «شربت‎خانه» بودن یا نبودن بنا را مشخص نمی‎کند. چرا که «چهارصفه» به صورت معماری فضا و «شربت‎خانه» به کارکرد آن اشاره دارد. بنابراین هدف بعدی، یافتن کارکرد بنا است؛ نخست از طریق اعتبارسنجی نام «شربت‎خانه» برای این بنا و سپس از طریق بررسی نام‎هایی که در منابع دیگر به آن اطلاق شده است. محصول این پژوهش که از راه مطالعه سند و کالبد و تفسیر یافته‎ها صورت گرفته است، اول تایید انطباق «چهارصفه» بر «شربت‎خانه» و دوم برگزیدن نام «چهارصفه تیموری» به جای به‎کاربردن نام‎های برگرفته از کارکردهای مجهول و نامعتبر است.

Recognition of a Monument Called Sharbatkhāneh in Afushteh, based on the Deed of ‎Endowment of Seyyedi Waqif’s Properties

Stories narrated by ordinary people for some architectural works can be considered as a source for ‎recognizing them. Still, in some cases, these beliefs and myths are so accepted by researchers ‎without any doubt or challenge. An example of this belief is the story narrated by the people of ‎Afushteh, according to which a decorated pavilion shaped monument is called Sharbatkhāneh. The ‎name Sharbatkhāneh, which seems to be derived from a narration about Taj alDin Hassani ‎Hosseini or Seyyedi Waqif, is so well established that being invalid never comes to mind. ‎However, a review of the only available document from the buildings of Seyyed Hassani Waqif in ‎Afushteh, that is, the deed of endowment of this building, shows that this name is not very ‎documented; In other words, there is no such name in the deed of the endowment. In the same ‎document, another building called Chāhārṣoffeh and Ṭanabī is introduced. In recent years, a study ‎of documents and structures in Afushteh by Hossein Azami Wāqifī has suggested that the ‎Chāhārṣoffeh and Sharbatkhāneh buildings were the same without a thorough examination of the ‎reasons. The primary purpose of this study is to clarify how accurate and provable such a ‎hypothesis is. However, proving this assumption does not determine whether the building is ‎Sharbatkhāneh or not, because Chāhārṣoffeh refers to it architecturally and Sharbatkhāneh ‎mentions its function. So the next goal is to find the function of the building, first by validating the ‎name Sharbatkhāneh for this structure and then by examining the names that have been applied to ‎it in other sources. The current research tries to study the historical documents as well as the ‎physical aspects of the building by the aid of the historical interpretive method. The result of this ‎study first confirms the conformity of the Chāhārṣoffeh and Sharbatkhāneh, and secondly chooses ‎the name Timurid Chāhārṣoffeh instead of the use of names derived from unknown and invalid ‎functions.‎