معیارهای موثر در سنجش پایداری اجتماعی مسکن

از نزدیک به سه دهۀ پیش توسعۀ پایدار در ابتدا با محوریت محیط زیست، سپس به همراهی اقتصاد، و درنهایت با افزوده شدن بعد اجتماعی در همۀ تصمیم گیری ها به ویژه طراحی معماری و شهرسازی وارد شده است. بی توجهی به مباحث اجتماعی می تواند موجب ناپایداری در عرصه های متفاوت گردد. هدف در این پژوهش یافتن معیارهای موثر بر ارتقای پایداری اجتماعی در مسکن است. در ابتدا، به وسیلۀ مطالعات کتابخانه ای، اطلاعات در حوزه های شهرسازی، معماری، و بافت های مسکونی جمع آوری و سپس به منظور اعتبارسنجی معیارها از روش دلفی بهره گرفته شد. در مرحلۀ اول، پرسش نامه هایی به تعدادی از متخصصان و خبرگان حوزۀ معماری مسکن و شهرسازی در دانشگاه های مختلف ارسال شد. سپس با دریافت پاسخ ها و تحلیل آن ها، بازخوردهای مرحلۀ اول در اختیار متخصصان قرار گرفت و درنهایت، با ویرایش دوباره و تحلیل نهایی، 44 معیار تاثیرگذار به دست آمد. بر اساس نتایج پژوهش، معیارهای استخراج شده در پنج مولفۀ «اقتصادی»، «زیست محیطی»، «کاربری و زیرساخت اجتماعی»، «زندگی اجتماعی و فرهنگی»، و «مطلوبیت کالبدی» طبقه بندی گردید. در ادامه، بر اساس سیستم ارزش گذاری طیف لیکرت و تحلیل در نرم افزارهای آماری، اهمیت و رده بندی معیارها در پایداری اجتماعی سنجیده شد. یافته ها نشان دادند که مولفۀ مطلوبیت کالبدی و زندگی اجتماعی و فرهنگی به ترتیب مهم ترین حوزه ها در ارتقای پایداری اجتماعی هستند. همچنین معیارهای «امنیت اجتماعی»، «مشارکت اجتماعی»، و «تعاملات اجتماعی/ سرمایۀ اجتماعی» از مولفۀ زندگی اجتماعی و فرهنگی به ترتیب با عنوان تاثیرگذارترین معیارها و پس از آن ها، معیارهای «همه شمولی (کم توان  ناتوان)»، «پیاده محوری/ دوچرخه محوری»، و «تنوع فضایی و سرزندگی» از مولفه های مطلوبیت کالبدی به ترتیب جزء مهم ترین معیارها در ارتقای پایداری اجتماعی از نظر متخصصان برگزیده شدند. بر اساس یافته ها، امنیت اجتماعی یکی از تاثیرگذارترین معیارها است و در سایۀ امنیت اجتماعی معیارهایی مثل مشارکت اجتماعی و تعاملات اجتماعی/ سرمایۀ اجتماعی نیز از سوی ساکنان محلات مسکونی به وقوع می پیوندد که همگی در بالا رفتن پایداری اجتماعی نقش مهمی دارند. از طرفی دیگر، در حوزۀ کالبدی، رعایت اصولی برای طراحی فراگیر و همه شمول زمینه ساز حضور سازنده و پررنگ اقشار با رده های مختلف سنی و حرکتی متفاوت در اجتماع است. در راستای همین نگاه پیاده محوری و دوچرخه محوری موجب ارتقای پایداری اجتماعی و پایداری زیست محیطی در واحدهای همسایگی می شود. همچنین طراحی عرصه های عمومی، با هدف تنوع کالبدی در عین آسیب نرساندن به شاکلۀ کلی فضا، نقش ویژه ای در بهبود سرزندگی ساکنان و در نگاه کلی تر در ارتقای پایداری اجتماعی دارد.