فرمالیسم در معماری و نسبت آن با مفهوم فرم

فرم از مهم‌ترین مفاهیم گفتمان امروزۀ معماری است. به‌علاوه، اندیشه و رویکردی با عنوان فرمالیسم هم در معماری هست که اساساً بر فرم اثر متمرکز است و به دیگر جنبه‌های معماری، مانند جنبه‌های عملکردی و سازه‌ای و اجتماعی، کم‌اعتناست. فرم مفهوم اصلی در تفکر فرمالیستی است، بااین­حال مدلول‌های بی‌شمار واژۀ فرم از یک سو، و فقدان تحقیقات منسجم دربارۀ خاستگاه و ریشه‌های فلسفی و اندیشۀ فرمالیسم از سوی دیگر، مانع از فهم چیستی تفکر فرمالیسم در معماری و بخصوص نسبت آن با مفهوم فرم در معماری است. در این مقاله بعد از بررسی تفکر فرمالیسم در معماری، می‌کوشیم دریابیم که این تفکر با چه فهمی از فرم سروکار دارد، فرمالیسم را نه به مثابۀ رویکردی نزد معماران برای تصرف در جهان، بلکه به مثابۀ اندیشه‌ای نزد دانشوران و منتقدان و نظریه‌پردازان که در کار شناخت و نقد معماری بوده‌اند، بررسی می‌کنیم و با این قصد به منابع تاریخی و نظری و نقد معماری‌ای رجوع می‌کنیم، که در آن‌ها به موضوع فرمالیسم و فرم در معماری پرداخته‌اند.<تفکر مبتنی بر فرمالیسم در معماری ریشه در جریان فرمالیسم هنری دارد و از نظریه‌ها و آموزه‌های آن غنی و آکنده شده و تاثیر بسزایی در اندیشۀ نظریه‌پردازان و منتقدان و اهل حرفۀ معماری داشته است. در این مقاله بین سه نوع فرمالیسم تمایز قائل می‌شویم: اول، فرمالیسم به مثابۀ اندیشه‌ای نزد دانشورانی که با رویکرد و نگاهی فرمالیستی به سخن گفتن در باب معماری و شناخت معماری پرداخته‌اند؛ دوم، فرمالیسم به مثابۀ شیوه‌ای در تحلیل آثار معماری؛ و سوم، فرمالیسم به مثابۀ شیوه‌ای در طراحی آثار معماری. تحقیق حاضر دربارۀ فرمالیسم در حوزۀ معرفتی معماری است.