بازشناسی مفهوم سکونت در سکونتگاه‌های خودانگیخته مبتنی بر تجارب جهانی

سکونت داشتن، یعنی متعلق بودن به یک مکان حقیقی و سکنی گزیدن با مفاهیم کیفی آن، از شروط مقدماتی انسان بودن است؛ لیکن یکی از معضلاتی که شهرهای امروزی با آن روبه‌رو هستند، خیل مردمی است که به آن‌ها هجوم آورده‌اند‌، بدون توان تهیۀ مسکن مناسب و باکیفیت. ایشان از این راه به تغییر فضا مبتنی بر نیاز خود برمی‌خیزند و در بستر فضایی موجود، مسکن خود را منطبق بر نیازها و احتیاجات بنا می‌کنند و شیوۀ سکونت خویش را بر فضا حاکم می‌گردانند. شناسایی چگونگی تحقق امر سکونت، به دلیل اهمیت مفهوم سکونت و گسترش روزافزون سکونتگاه‌های خودانگیخته در شهرها، ضروری به نظر می‌رسد، تا بتوان پایه‌های علمی روشنی برای برنامه‌ریزی منطبق بر واقعیت زندگی در اسکان‌های مذکور ایجاد کرد. بر این مبنا، در نوشتار پیش رو، به شناسایی ویژگی‌ها و مولفه‌های مفهوم و شیوۀ سکونت در سکونتگاه‌های خودانگیخته بر اساس ارزیابی و تحلیل تجارب پژوهشی مرتبط با موضوع پرداخته می‌شود.ماهیت مقالهْ بازشناسی تجربۀ زیستۀ مردم در سکونتگاه‌های خودانگیخته از منظر مولفه‌های مفهوم و شیوۀ سکونت به لحاظ کیفی، با روش توصیفی‌ تحلیلی و بر اساس روش استدلال منطقی علمی است و گردآوری داده‌ها از طریق روش اسنادی و مطالعات کتابخانه‌ای و تحلیل آن بر اساس روش تحلیل محتوا صورت است. ابتدا مفهوم سکونت، ارتباط آن با فرهنگ، اسکان خودانگیخته، و خصیصه‌های آن شناسایی و سپس پژوهش‌های پیشین مرتبط، که یافتن آن‌ها ماحصل جست‌وجویی طولانی و گسترده در پایگاه‌های علمی معتبر داخلی و خارجی بوده است، بررسی و تحلیل می‌گردد. در انتها، با بررسی و تحلیل تجاربی در کشورهای کاستاریکا، اندونزی، فلسطین اشغالی، اسپانیا، مصر، برزیل، مکزیک، و پاکستان، مولفه‌ها و ویژگی‌های مفهوم سکونت در سکونتگاه‌های خودانگیخته معرفی می‌شود. نتایج حاکی از امتداد و استمرار رفتارهای مرتبط با امر سکونت در فضاهای عمومی سکونتگاه‌های مذکور بر اساس ویژگی‌ها و محدودیت‌های منحصر به فرد موجود در آن‌ها است که سرمایۀ اجتماعی و هویت جمعی زیادی را با خود به‌همراه دارد. رفتاری که ساکنان را همچون خانواده‌ای بزرگ با تعاملات اجتماعی بسیار قوی کنار هم نگه می‌دارد، حس حمایت مقاومتی را تحقق می‌بخشد، و به افراد در دستیابی به اهدافشان در مقابل پس‌زدگی‌های جامعۀ بزرگ‌تر، موانع، مشکلات، و راه دشوار پیش رو یاری می‌رساند. بنابراین، مولفه‌های تجلی‌دهندۀ مفهوم سکونت بر مبنای تحلیل‌های انجام‌شده چنین هستند: هویت جمعی فضامحور، این‌همانی فضایی، اجماع گروهی مبتنی بر اندیشه‌ورزی جمعی، امنیت درونی، جدایی‌گزینی فضایی، سرمایۀ اجتماعی گروهی، امنیت تصرف، فرهنگ تلفیقی (قرابت فرهنگی)، رضایتمندی سکونتی بالاتر، قدرت اجتماعی، فضای جمعی درون‌گرا، شفافیت مناسبات درون‌گروهی، اعتماد اجتماعی، پویایی فرهنگی، و همبستگی فضایی.