کندوکاو در نسبت نورگیرها و روشنایی روز در معماری گنبدخانه های مساجد تاریخی و معاصر

با توجه به اهمیت نور روز در ایجاد حالت معنوی در فضاهای عبادی، کنکاش در معماری غنی مساجد تاریخی ایران، از نظر چگونگی بهره گیری مناسب از نور روز، میتواند به شناخت و معرفی راه حل های کالبدی معمارانه برای به ظهور رساندن ایدههای نو در برنامهریزی و طراحی روشنایی مساجد معاصر منجر شود. در تحقیق حاضر برای بررسی رابطه بین نورگیرها و شرایط نورپردازی در فضای عبادی مسجد، کیفیت نور (چگونگی توزیع، جهت و زاویه، خیرگی و درخشندگی نور)، و کمیت نور (پراکندگی و میزان روشنایی) روز در گنبدخانههای پنج مسجد از معماری عصر صفویه و قاجاریه در اصفهان شامل مساجد امام، شیخ لطفالله، حکیم، سید، رحیمخان با دو مسجد معاصر از شهر تهران شامل قبا و جامع شهرک غرب مقایسه شده است. از منظر کمیت میزان روشنایی و الگوی توزیع نور روز در طول یک سال الگو و از منظر کیفیت نورپردازی ارتباط الگوی توزیع نور با فضای زیرین آن (فضای گنبدخانه مسجد و جهت قبله) بررسی و تحلیل شده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و بر اساس اطلاعات میدانی و کتابخانه ای انجام شده است. با کمک ابزارهای نورسنجی، داده های میدانی در سه هنگام از طول روز تهیه و سپس با نرمافزار ریدینس به یک سال تعمیم داده شده است. سپس با استفاده از معیارهای موجود در کتب استاندارد نورپردازی، میزان روشنایی، چگونگی توزیع نور، جهت نور، زاویه نور، و کیفیت بصری حاصل از آن در سطح پلان و دید ناظر تحلیل گردیده است. نتایج نشان میدهد که مراتب استفاده از نور روز در مساجد مورد مطالعه را میتوان به دو مرتبه تقسیم کرد: ابتدا جنبه کمّی نور روز که استفاده فضا از حداقل روشنایی برای انجام مراسم عبادی یا مطالعه کتب دعا را شامل میشود. سپس جنبه های کیفی نور روز که حالت معنوی فضا را ایجاد میکند و شامل ایجاد سایه روشن های داخلی با تاکید لکه های نوری بر نقاطی خاص از فضا چون محراب یا خطوط قرآنی ترسیم شده بر حاشیه سقف و امثال آن میشود. رابطه موقعیت قرارگیری نورگیرها، ابعاد و تناسبات آنها، ملحقاتی همچون سایه بان و امثال آن با میزان نور از داده های کمی به دست می آید و رابطه فعالیت های عبادی با شیوه نورپردازی با نور روز، ایجاد تمرکز، و تاکید بر نقاط خاصی از فضا برای ایجاد حالت معنوی دستاورد تحلیل داده های کیفی تحقیق حاضر است.