نهاد موزه، نگاهی دوباره به برآیند کالبد و محتوا

امروزه با پیشرفت علوم انسانی و تکنولوژی بسیاری از تعاریف مرتبط با زندگی انسان‌ها در حال تغییر و تحولات زیربنایی هستند. در این میان، علاوه بر نمایش و گردآوری و نگهداری آثار، دگرگونی توصیف‌ناپذیر در تعاریف جدید و نوع نگاه به موزه در دوره معاصر، گرامی‌داشت مخاطبان و واگذاری کارکردهای موثر در امور آموزش، پژوهش و انتشار مطالب، طی سال‌هایی که از ایجاد اولین موزه‌ها تاکنون می‌گذرد، به تامل بسیار نیاز دارد. از سوی دیگر، با وجود اهمیت جایگاه موزه در حد یک نهاد اجتماعی، در برخی از موزه‌ها تغییر خاصی به چشم نمی‌خورد. در کشور ما نیز برخی موزه‌ها همچنان در رخوت و در برخی موارد تقلیدی از گالری‌های نمایشی غربی، بدون در نظر گرفتن ساختارهای عملکردی و پشتیبانی‌های فنی، هستند و به نظر نمی‌رسد که تعهد قابل ملاحظه‌ای در قبال جامعه و یا حتی مخاطبین خود داشته باشند. این تفاوت فاحشْ نگارنده را بر آن داشت تا، با نگاهی دوباره، مولفه‌های تاثیرگذار اصلی در این خصوص را بررسی و مشخص کند که توجه به تاریخچه و سیر تحولات نهاد موزه چه نکات موثری در شکل‌گیری کالبد و محتوای موزه از دید طراحان خواهد داشت؟ و گرامی‌داشت مخاطبان موزه چگونه صورت می‌گیرد؟ روش تحقیق در این پژوهش ترکیبی توام از دو روش توصیفی و تحلیلی است و ضمن استفاده از منابع مکتوب، از مصاحبه با طراحان و موزه‌داران پژوهشگر به منظور شفاف کردن و تعمیق پاسخ‌گویی به پرسش‌های تحقیق بهره زیادی گرفته شده است. این مقاله در سه بخش اصلی تنظیم شده است که ابتدا به هویت‌شناسی موزه، پس از آن به محتوای موزه، و سپس به کالبد و تنوع کالبدی آن پرداخته و زیرمجموعه‌های این موارد از جمله مخاطب‌شناسی بررسی شده است. همچنین در نتیجه‌گیری و جمع‌بندی مقاله به این موضوع اشاره می‌شود که ضروری است با نگاهی دوباره به ریشه‌های شکل‌گیری موزه، تعاریف و تحولات و وظایف حیاتی آن، به مثابه یک نهاد اجتماعی، موجبات پرداختن به طراحی کالبد و محتوای هر موزه، به منزله یک اثر معماری و پذیرای حضور مخاطبین تبیین شود. همچنین در این مقاله به ضرورت توجه به دستیابی به یک برنامه مرجع در شکل‌گیری محتوا و کالبد و تعامل دوجانبه میان طراحان و موز‌ه‌داران در همه مراحل از تبیین صورت مسئله و خلق سناریوی هر موزه تا پایان طراحی و اجرا توجه شده است.