کنکاشی در ریخت شناسی بازار ایرانی با رویکرد نظریه های فضایی شهر موارد مطالعاتی: بازار شیراز و کرمان

بازار به مثابه قلب شهر ایرانی نه‌تنها نمود ابعاد اجتماعی‌ ‌فرهنگی‌ اقتصادی شهر؛ بلکه مهم‌ترین فضای شهری و بستر استخوان‌بندی شهر ایرانی است. در دهه‌های اخیر توسعه‌های نسنجیده و زوال بافت مرکزی شهرها حیات کالبدی، اقتصادی، و اجتماعی بازارها را نیز دچار نقصان کرده است که مهم‌ترین چالش بازآفرینی شهری به‌شمار می‌آید.در این پژوهش، با هدف احیای مهم‌ترین عنصر استخوان‌بندی فضایی‌ ادراکی شهر تاریخی، به منظور بازآفرینی شهری، باب مطالعات عمیق‌تر ریخت‌شناسی بازار ایرانی با مطالعه بازار شیراز و کرمان گشوده می‌شود. در این مطالعه با روش کیفی و به‌ صورت توصیفی‌ تحلیلی در گام نخست با داده‌های منتج از مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهده نقشه‌ها، بازار شیراز و کرمان را بر اساس نظریه‌های فضایی شهر ترانسیک (1986) تحلیل و سپس در گام دوم با مصاحبه عمیق با ده تن از ساکنان شیرازی و یازده تن از ساکنان کرمانی، با انتخاب به روش گلوله برفی، معنای بازار را با تکنیک «تحلیل محتوا» استخراج می‌شود.نتایج نشان می‌دهد که بازار ایرانی در نظریه توده‌ فضا به‌ مثابه یک «فضای شهری سخت» دارای الگوی سازمان‌دهی محوری و زاویه‌دار است که در شهر به مثابه یک بلوک درشت شهری، همراه با فضاهای باز هندسی، درون خود مانند آرماتور شهری عمل می‌کند. در نظریه پیوند فضایی نیز بازار به ‌مثابه «فرم گروهی» و «مگافرم» ‌شناخته می‌شود که مهم‌ترین بستر ارتباطی شهر قدیم را مفصل‌بندی کند. در نظریه مکان نیز بازار مهم‌ترین عنصر تاریخی و نشانه‌ای برای ساکنان شهرهای تاریخی است که فرم کالبدی منحصر به ‌فرد، مصالح و سبک معماری و ماوای فعالیت‌های خریدوفروش و کانون گردشگری شهری دارد. نتایج این پژوهش می‌تواند به راهکارهای طراحی برای طراحان و برنامه‌ریزان در بازآفرینی شهری منجر شود.