جستاری در کاربرد مفهوم «قابلیت» در طراحی و ارزیابی محیط ساختهشده

مفاهیم متعددی در حوزه دانش روان‌شناسی محیطی مطرح گردیده که به تاثیر متقابل ساختار محیط و رفتار انسان می‌پردازند و از سوی دیگر بیانگر تاثیر الگوهای رفتاری بر طراحی محیطی مناسب هستند. یکی از مفاهیمی که در این زمینه کارایی فراوانی دارد، مفهوم «قابلیت‌» است که خاستگاه آن روان‌شناسی اکولوژیکی است و در رشته‌های طراحی از آن استفاده فراوانی شده است؛ به طور مثال در طراحی صنعتی و معناشناسی محصول، پژوهشگران به نتایج گسترده و قابل‌اعتنایی در کاربردی کردن مفهوم قابلیت دست یافته‌اند؛ اما در معماری هنوز این مفهوم جایگاه روشن و شفافی ندارد و به‌کارگیری آن در مراحل مختلف فرایند معماری (برنامه‌ریزی، طراحی، ارزیابی پس از بهره‌برداری، و...) با ابهامات فراوانی روبه‌رو است. تجربه موفق کاربرد مفهوم قابلیت در برخی حوزه‌های طراحی نویدبخش آن است که این مفهوم، با تعریف و تنظیم رابطه بین طراحان، کاربران، و محیط‌های ساخته‌شده، می‌تواند به کارایی و موفقیت بیشتر پروژه‌های معماری کمک ‌کند. در پژوهش حاضر سعی شده با پرداختن به ریشه‌های نظری مفهوم قابلیت و مفاهیم کلیدی دیگر در روان‌شناسی اکولوژیکی و طراحی معماری، مانند کنج، فرم و عملکرد، و عاملیت، جایگاه مفهوم قابلیت در طراحی و ارزیابی معماری تبیین شود. روش به‌ کار گرفته‌شده در این پژوهش، روش تحلیلی‌ استنتاجی برای دستیابی به یک چارچوب مفهومی است. بدیهی است برای دستیابی به کاربرد دقیق‌تر قابلیت‌ها در مراحل مختلف طراحی معماری به پژوهش‌های بیشتری نیاز است.