بررسی وضعیت کیسه شنای ماهی گیش کاذب (Lactarius lactarius)

ماهی گیش کاذب (lactarius lactarius) با نام انگلیسی false trevally را در استان سیستان و بلوچستان با نام محلی چیلا و در شناورهای صیادی ترالر با نام چیلر می‌شناسند. این ماهی متعلق به راسته سوف ماهی شکلان (perciformes) و خانواده (lactaridae) می‌باشد . وسعت پراکنش آن اقیانوس هند شرقی و آرام غربی ـ مرکزی، از شرق تا فیلیپین، از شمال تا ژاپن و از جنوب تا استرالیا می‌باشد (fischer & bianchi, 1984). در ایران در سراسر آبهای ایرانی خلیج فارس و دریای عمان دیده می‌شود (اسدی و دهقانی ، 1375). گونه‌ای ساحلی بوده و بصورت گله‌ای زندگی می‌کند و سواحل غربی اندونزی، آبهای لب شور و دریایی و اعماق 15 تا 90 متر زیستگاه این ماهی بشمار می‌روند (leis, 1994). ماهیان جوان با جثه‌های کوچک، بیشتر در مناطق ساحلی و ماهیان بزرگتر و بالغ، بیشتر در نواحی دور از ساحل دیده می‌شوند (kartha, 1977). ماهیان و سخت‌پوستان ترکیب اصلی رژیم غذایی این ماهی را تشکیل می‌دهند (apparao, 1966).هدف از این مطالعه بررسی موقعیت کیسه شنای این ماهی بود. کیسه شنای 702 عدد ماهی گیش کاذب نر و ماده از آبان 1386 لغایت مهر 1387 به مدت 12 ماه در بخشی از سواحل دریای عمان در استان سیستان و بلوچستان بررسی شد. نمونه‌های مورد نیاز بصورت تصادفی از ترکیب صید شناورهای صید سنتی مجهز به تورهای گوشگیر شوریده و حلوا با چشمه‌های بترتیب 5/4 و 7/6 سانتیمتر در 4 محل تخلیه صید (چابهار، رمین، پزم و پسابندر) تهیه شدند. در فصل مانسون جنوب غربی (از اواخر اردیبهشت تا نیمه اول شهریور ماه) که بدلیل متلاطم بودن دریا، صید سنتی در منطقه متوقف بود، نمونه‌ها بصورت تصادفی از ترکیب صید شناور ترالر فردوس 3 که مجهز به تور ترال کف با چشمه تور 8 سانتیمتر در قسمت کیسه تور می‌باشد، در محدوده آبهای ساحلی استان از دماغه میدانی ('55 °58 طول شرقی) تا خلیج گواتر ('25 °61 طول شرقی) تهیه شدند. نمونه‌ها پس از صید به آزمایشگاه ماهی‌شناسی منتقل و مورد کالبد شکافی قرار گرفتند و کیسه شنای آنها بررسی شد. بطور کلی از خصوصیات بارز این ماهی وجود استخوان لنگری در زیر کیسه شنا می‌باشد. کیسه شنای این ماهی استوانه‌ای شکل بوده و طولی برابر با 66 تا 92 میلیمتر دارد. اولین و دومین خار باله مخرجی بهم جوش خورده و یک استخوان واحد را به نام استخوان لنگری تشکیل داده که از وسط کیسه شنا و دو لب گناد عبور کرده و به مهره شماره 10 استخوان متصل می‌شود، انتهای دیگر این استخوان نیز که پهن می‌باشد، در قاعده باله مخرجی قرار می‌گیرد. بررسی‌های انجام شده نشان دادند که این استخوان همانند لنگری برای کیسه شنا کاربرد داشته و بعنوان مرکز ثقل ماهی در قاعده باله مخرجی عمل می‌کند و با استحکام بخشیدن به قسمت زیرین بدن ماهی، به حرکت آن روی سطوح سخت سهولت می‌بخشد. این ویژگی منحصرا ٌ در این جنس و گونه ماهی دیده می‌شود (alam et al., 1989). کیسه شنای این ماهی از سمت انتهایی دو شاخه نمی‌باشد و در قسمت پیشین دو برآمدگی داشته که به پایه جمجمه متصل می‌شود و قسمت انتهایی آن مخروطی شکل و فاقد زواید بوده و در ماهیان بالغ تقریباٌ تا انتهای پسین باله مخرجی امتداد می‌یابد و از قسمت پشتی به شعاعهای 17-16 تا 24-23 باله مخرجی می‌رسد (alam et al., 1989). کیسه شنای ماهی گیش کاذب با شوریده ماهیان متفاوت است به این صورت که در خانواده شوریده ماهیان حتی در جنس (seriphus) که دارای باله مخرجی بسیار طویل می‌باشد، کیسه شنا تا انتهای مخرج امتداد نمی‌یابد در حالیکه در گیش کاذب کیسه شنا تا انتهای مخرج امتداد یافته و شعاع‌های باله مخرجی را نیز دربرمی‌گیرد (leis, 1994). مطالعات مورفولوژی و استخوان‌شناسی نیز نشان داده که این ماهی از منسوبین بسیار نزدیک خانواده گیش ماهیان (carangidae) می‌باشد (leis, 1994). همچنین وجود 2 خار آزاد در ابتدای باله مخرجی و صفحات استخوانی در ساقه دمی و خط جانبی در خانواده گیش ماهیان باعث شده که این ماهی را به دلیل فقدان این مشخصات با نام گیش کاذب بشناسند (fischer & bianchi, 1984).