مولفه‌های تاثیرگذار برگرایش نوجوانان و جوانان به مصرف قلیان: کاربردی از نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده در شهر یاسوج

زمینه و هدف: مصرف دخانیات به ویژه قلیان یکی از مشکلات رفتاری عمده در حوزه سلامت است که در طی سالیان اخیر، گسترش بیشتری در بین جوانان و نوجوانان پیدا کرده است. با وجود اجرای برنامه های مختلف برای کاهش این رفتار در ایران، به نظر می‌‌رسد توجه چندانی به استفاده از الگوهای رفتاری برای طراحی مداخلات اثربخش در این حوزه نشده است. این مطالعه با هدف تعیین مولفه‌های تاثیرگذار برگرایش نوجوانان و جوانان به مصرف قلیان: کاربردی از نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده در شهر یاسوج بود. روش بررسی: این مطالعه یک پژوهش توصیفی مقطعی می‌‌باشد که در ماه های پایانی سال 1398 با هدف سنجش عوامل پیشگویی کننده قصد ترک مصرف قلیان در جوانان ساکن شهر یاسوج انجام شد. 157 نفر از افراد 15 تا 30 ساله مراجعه کننده به قهوه خانه ها و باغ های تفریحی منطقه توریستی آبشار یاسوج با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب و پرسشنامه سنجش سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده برای آنها تکمیل شد. در این مطالعه از آمار توصیفی در قالب درصد فراوانی، میانگین و انحراف‌معیار هم‌چنین آمار تحلیلی در قالب رگرسیون خطی چندگانه استفاده گردید. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های توصیفی در قالب درصد فراوانی, میانگین و انحراف معیار و نیز آمار تحلیلی در قالب رگرسیون خطی چندگانه تحلیل شدند. یافته‌ها: بیشترین فراوانی شرکت کنندگان در مطالعه را مردان و با میانگین سنی2 ±20 سال، تحصیلات بالای دیپلم و ساکن مناطق شهری تشکیل می‌‌دادند. در بیش از 70 درصد شرکت کنندگان سابقه مصرف قلیان دربین اعضای خانواده به ترتیب(برادر و پدر با بیشترین فراوانی) ذکر شد. بیش از 96 درصد شرکت کنندگان دوستانی داشتند که قلیان می‌‌کشیدند و میانگین اولین سن مصرف قلیان در آنها 2.77 ±16.88 سال بود. بیش از 63 درصد شرکت کنندگان، محل معمول مصرف قلیان را کافی شاپ‌ها و قهوه خانه‌ها ذکر کردند. در بین سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده قدرت پیشگویی کنندگی سازه کنترل رفتاری درک شده برای قصد ترک مصرف قلیان بیشتر از سایر سازه‌ها بود (0.001>p). نتیجه‌گیری: با توجه به کمرنگ بودن نقش الگوها و نظریه‌های تغییر رفتاری در کاهش می‌زان مصرف قلیان در ایران، به نظر می‌‌رسد مداخلاتی که بر اساس سازه‌های با قدرت پیشگویی کنندگی بیشتر مانند سازه کنترل رفتاری درک شده در مطالعه حاضر هستند، بتوانند تاثیرات متفاوتی نسبت به برنامه‌های معمول داشته باشند.

Influential Components of the Tendency of Adolescents and Young People to Use Hookah: An Application of the Theory of Planned Behavior in Yasuj, Iran

Background aim: Smoking, especially Hookah, is one of the major behavioral problems in the field of health which has become more widespread among young people and adolescents in recent years. Despite the implementation of various programs to reduce this behavior in Iran, it seems that little attention has been paid to the use of behavioral patterns to design effective interventions in this area. The aim of this study was to determine the effective components of adolescents and young people #39;s tendency to use hookah: an application of the theory of planned behavior in Yasuj. Methods: This study was a crosssectional study that was implemented in the first months of 2019 to assess the factors affecting the intention to quit Hookah in young people living in Yasuj. 157 people aged 15 to 30 years old hung out at coffee houses and amusement gardens in the tourist area of Yasuj waterfall were selected by available sampling method and a questionnaire measuring the structures of the theory of planned behavior was completed for them. In the present study, descriptive statistics in the form of frequency percentage, mean and standard deviation as well as analytical statistics in the form of multiple linear regression were used. SPSS software version 25 was used for data analysis. Results: The highest frequency of study participants were men with a mean age of 20 ± 2 years, higher education, and living in urban areas. In more than 70% of the participants, the history of Hookah use was mentioned among family members (brother and father, respectively, with the highest frequency). More than 96% of the participants had friends who smoked Hookah and their average first age of hookah use was 16.88 ±2.77 years. More than 63% of the participants mentioned coffee and coffee shops as the usual places for Hookah use. Among the constructs of the theory of planned behavior, the predictive power of the perceived behavioral control construct for the intention to quit Hookah use was higher than other constructs. Based on this finding, an intervention was designed including the production and installation of posters and labels containing the message of reinforcing perceived behavioral control (p< 0.001). Conclusion: Due to the small role of patterns and theories of behavioral change in reducing Hookah use in Iran, it seems that interventions based on structures with more predictive power such as perceived behavioral control structures in the present study, can have different effects, comparing to routine schedules.