نقد شیوة نگارش نام‏واژه‏های اسلامی در کتاب‏های ترجمه‏شده از زبان‏های اروپایی به فارسی

کار ترجمه میان هر دو زبان، کاری بس دشوار، زمان‏بَر و نیازمند تجربه است. جدا از دو اصلِ آشنایی با زبان مبدا و مقصد، آگاهی از موضوع و دانشمندی و پژوهشگری در آن زمینه نیز شرطی بسیار ارزشمند است؛ شرطی که گویا نزد برخی از مترجمان فارسی‏زبان در ترجمة کتاب‏هایِ در پیوند با تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام نادیده گرفته شده و هنگام نگارش یا ضبط نام‏واژه‏ها (اَعلام) پرده از اندازة کاردانی و دانایی آن‏ها برداشته است. در جستار پیش رو، نخست به برخی از اشتباه‏های مترجمان فارسی‏زبان در ضبط نام‏های عربی­ اسلامی به هنگام ترجمة متون از زبان‏های اروپایی اشاره، سپس به آسیب‏شناسی موضوع و راه‏کارهای برون‏رفت از این گرفتاری پرداخته شده است. روش انجام پژوهش، تحلیلی و بر پایة داده‏ها (= اشتباه‏هایی) بوده که نویسنده هنگام خواندن برخی از کتاب‏های ترجمه‏شده از متون اروپایی به فارسی یادداشت کرده است. هدف این است که مترجمان از ارزش درست‏نویسی نام‏واژه‏های اسلامی آگاهی یافته و ناشران با بهره‏گیری از ویراستاران کاردانِ عربی‏دان در این زمینه، از چاپ کتاب‏های پُراشتباه خودداری کنند. مهم‏ترین علتِ چنین اشتباه‏هایی، افزون‌بر تفاوت خط عربی و فارسی با خط‏های اروپایی، به ناآگاهی یا کم‏دانشی مترجم از موضوعِ نوشته و نابهره‏گیری ناشران از ویراستاران کاربلد برمی‏گردد. برخی از راهکارهای بازدارنده از نمود چنین اشتباه‏هایی چنین‏اند: ناشران، ویراستاران متخصصِ عربی‏دان را در یکی از گرایش‏های ادبیات و زبان‏شناسی عربی، تاریخ و فرهنگ اسلام برگزینند؛ ترجمة نوشتارهای در پیوند با تاریخ و فرهنگ اسلام و عرب، به متخصصان عربی‏دانی که انگلیسی آموخته‏اند سپرده شود؛ مترجم برای یافتن ضبط درست برخی از نام‏واژه‏ها به دائره‏المعارف‏ها و فرهنگ‏های اَعلام در زبان عربی نگاه کند و دست‌کم دربارة مواردی که از اصل نام‏واژه آگاهی ندارد، برابر لاتین آن را در پاورقی بیاورد؛ مترجم غیرمتخصص، قوانینی را که دربارة شیوة نگارش واژه‏های غیر عربی یا فارسی تدوین شده است بخواند. هرچند این راهکارها می‏تواند تا اندازه‏ای از اشتباه در نگارش نام‏واژه‏ها بکاهد، ولی هیچ‏یک نمی‏تواند به‏اندازة تخصص و آگاهی مترجم از موضوع متن، سودمند افتد.

the critique of the method of writing islamic proper nouns in books translated from european languages into persian

translation work between both languages is very difficult, time-consuming and requires experience. apart from the two conditions of familiarity with the first and second language, knowledge of the subject and research in that field is also a very valuable condition; the matter that seems to have been underestimated by some persian-speaking translators in translating books written on the history and culture of iran and islam into european languages. this is more evident when writing or recording the names of people, places, books, etc. (proper nouns), revealing the extent of the translator's expertise and knowledge. in the present article, some mistakes of persian translators in recording arabic-islamic names when translating texts from latin languages (english, french, german, etc.) are presented and in the end, the ways out of this problem are explained. the research method was analytical and based on data (errors) that the author noted while reading some translated books. our aim is for translators to be aware of the value of correct spelling of islamic proper noun, and for publishers to avoid publishing books full of mistakes by using editors who are experts in arabic in this field.the most important reason for these mistakes, in addition to the difference between arabic and persian script and european scripts, is the translator's ignorance of the subject of the text and the publishers' lack of use of expert editors. some of the solutions to prevent such mistakes are as follows: publishers, editors should choose one of the trends of arabic literature and linguistics, islamic history and culture; the translation of texts related to the history and culture of islam and arabs should be entrusted to arabic experts who have learned english; in order to find the correct recording of some proper nouns, the translator should look at the encyclopedias and dictionaries of proper nouns in the arabic language, and at least for the cases where he does not know the origin of the proper noun, he should give its latin equivalent in the footnote; the non-specialist translator should study the rules that have been compiled about the way of writing non-arabic or persian words. although these solutions can reduce the errors in recording proper names to some extent, none of them can be as beneficial as the translator's expertise and knowledge of the subject.