تحلیل انتقادی گفتمان‌های‌ دخیل در قانون حمایت از حقوق معلولان در ایران

مقد‌‌‌‌مه: حمایت قانونی از حقوق معلولان در ایران در دو دهه گذشته مورد توجه بخشهای دولتی و غیردولتی قرار گرفته است. در این مطالعه رویکردهای رایج پزشکی، اجتماعی و اخلاقی مربوط به معلولیت در متن قانون حمایت از حقوق معلولان مصوب سال 1396 بررسی شده است، هم‌چنین تلاش شده تا گفتمانهای‌ دخیل در این قانون تحلیل شود.روش: با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، متن قانون و مصاحبه‌های افراد دخیل در تدوین آن، در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین، تحلیل شده است. ابتدا جدول راهنمایی از مفاهیم مورد نظر فرکلاف تنظیم شده است. سپس واژه‌ها و عبارتهای مرتبط با مفاهیم فرکلاف و سه سطح تحلیل گفتمان از متن قانون و مصاحبه‌ها استخراج شده و در جدول دیگری قرار داده شده است. جدول دوم ارتباط سه بخش دستوری و معناشناختی، بینامتنی یا گفتمانی و ایدئولوژیک یا ساختاری را در یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد.یافته‌ها: اطلاعات استخراج شده از متن قانون و مصاحبه‌ها در سه بخش زبان‌شناختی و معناشناسی، بینامتنی یا گفتمانی و ساختاری و ایدئولوژیک بررسی شده است. این بررسی، حضور و رقابت گفتمانهای‌ دولتی، قانون‌گذاری، بخش اقتصاد خصوصی و فعالیت مدنی و نقش نابرابر آنها را در تدوین قانون نشان می‌دهد. در حقیقت گفتمان دولتی نقش کاملاً مسلط داشته است. گفتمان دانشگاهی در فرآیند غایب بوده و گفتمان بخش خصوصی فعالیتی پنهان، اما فعال داشته است.بحث: درنتیجه نظم گفتمانی یادشده، تغییر هدف اجتماعی تدوین قانون به معیشتی و حمایتی مشهود است. این امر هم بخش عمده مسائل اجتماعی معلولیت را بدون پشتیبان قانونی یا مبهم باقی گذاشته و هم از طریق بازتولید مفاهیم و مناسبات فرهنگی و اجتماعی رویکرد پزشکی و توان‌بخشی موجب استمرار و تشدید ناتوانی افراد دارای معلولیت در ایران می‌شود.

Critical Analysis of Discourses Involved in the Law on the Protection of the Rights of Persons with Disabilities in Iran

Introduction: Legal protection of the rights of people with disability in Iran has been considered by the governmental and nongovernmental sectors over the past two decades. In this study, we have examined the medical, social, and ethical approaches of disability in the Law enacted in 1396, on the protection of the rights of persons with disabilities. We have also tried to recognize discourses involved in the law.Method: Using Norman Fairclough #39;s method of critical discourse analysis, the text of the law and the interviews of the people involved in its compilation have been analyzed in three levels of description, interpretation, and explanation. First, we have provided conceptual categories of Faircloughian method in a table; second, we have extracted the words and phrases related to these categories from the text of the law and interviews to another table. The second table shows the relations between three levels of critical analysis: grammatical and semantic sections, textual or discourse vision, and ideological or structural frames in this research.Findings: Our analysis of law and interviews concentrates on three kinds of data: rhetorical, discursive, and structural/ideological data. This study shows the Presence/absence and competition of governmental, legislative, private, and social discourses and their unequal role in lawmaking. In fact, governmental discourse has played a completely dominant role. Academic discourse has been absent in the process, and private discourse has had a hidden but active role.Discussion: Changing the purpose of lawmaking from social to supportive is a result of predominant role of governmental discourse. This leads to an order of discourse based on inequality and low participation of social discourses. This leaves most of the social issues of disability unspoken, ambiguous, and without legal support. The predominant medical model of disability, through a reproduction of its concepts and definitions of disability, causes the continuation and intensification of disability and inequality for disabled persons.