بررسی منشا و اصالت پیش از اسلامی نقشمایه بهرام و آزاده در آثار هنری ایران سده‌های چهارم تا هشتم هجری قمری

شماری از آثار هنری ایران سده های 4 تا 8 ه. ق. با مجالسی آراسته شده اند که شاهی کمان گیر و سواره را در نخجیرگاه آهو نمایش می دهد، درحالی که بر پشت مرکبش زنی ریزاندام و چنگ نواز نشسته است. این صحنه بنا بر متن شاهنامه فردوسی و هفت پیکر نظامی گنجوی، داستان بهرام گور شاهنشاه ساسانی و کنیز خنیاگرش آزاده را روایت می کند. البته انتساب این روایت به شاهنامه فردوسی در سال‌های اخیر موضوع انتقاد بوده و حتی آن را دروغ و یکی از جعلیات افزوده به متن شاهنامه فردوسی در سده های پسین پنداشته اند. بنابراین، شناسایی و تعیین اصالت پیش از اسلامی داستان بهرام و آزاده بر مبنای مطالعه آثار هنری بازمانده از آن دوران اهمیت بسیار دارد، زیرا احتمال دارد که داستان و نقشمایه بهرام و آزاده صرفاً آفریده هنرمندان و شاعران ایران دوران اسلامی باشد. اما فرضیه نوشتار حاضر این است که نقشمایه و تصاویر روایی داستان بهرام و آزاده در آثار هنری ایران سده های 4 تا 8 ه..ق. کهن‌الگوها و سرمشق های هنری پیش از اسلامی داشته است. برای بررسی و ارزیابی این فرضیه، نگارندگان از تاریخ ادبیات و تاریخ هنر و باستان شناسی بهره گرفته اند. نتیجه برآمده از تحقیق این است که نقشمایه هنری و موضوع ادبی داستان بهرام و آزاده، به راستی کهن‌الگوی ساسانی داشته و از جعلیات افزوده به شاهنامه فردوسی نیست.