دینور از شکل یابی تا اضمحلال: تاملی دیگر در عوامل موثر بر اضمحلال شهرها

از میان شهرهای قرون اولیه اسلامی ایران، کمتر شهری را می‌توان یافت که همانند دینور، توجه مورّخین و جغرافی نویسان را به خود معطوف کرده باشد. بقایای این شهر در دشتی وسیع و حاصلخیز در شمال غربی شهرستان صحنه کرمانشاه واقع شده و به جهت قرارگیری در مسیر ارتباطی ایران به بین‌النهرین، از موقعیت ممتازی برخوردار بوده است. قدیمی‌ترین آثاری که در بررسی‌های نگارندگان از بقایای شهر دینور به دست آمده، مربوط به دوره سلوکیان (64–312 ق. م) است. داده های باستان شناختی، ضمن تایید اطلاعات تاریخی، از تداوم حیات این شهر در دوره ساسانیان (65? – 224 م) و قرون اولیه اسلامی تا پایان عصر تیموریان (??? – ??? ه. ق) حکایت دارند. موقعیت ممتاز جغرافیایی و قابلیت‌های محیطی دشت دینور سبب شده تا این شهر، تخریب‌های مکرر ناشی از جنگ و بلایای طبیعی را پشت سر نهاده و در شکل گیری سلسله های مقتدر محلی (مانند خاندان حسنویه) نیز به نحو موثری ایفای نقش نماید. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است، تا مشخص گردد چگونه شهری با چنان بستر جغرافیایی و تاریخی معتبر، به ناگاه متروک شده است. در راستای حصول به هدف تحقیق، بررسی‌های روشمند در عرصه محوطه باستانی دینور به انجام رسید. تحلیل داده های حاصل از بررسی‌های میدانی، روشن ساخت که این شهر در پی انتخاب کرمانشاه به عنوان مرکز سیاسی غرب کشور، در اوایل حکمرانی صفویان کاملاً متروک گردید. بدین ترتیب می‌توان پذیرفت، که جابه جایی مراکز حاکمیتی نیز می‌تواند دلیلی بر تداوم حیات شهرها باشد و استمرار وجود آنها، به مقتضیات سیاسی بستگی تام دارد.