بررسی پایگان آبی لارستان قدیم بر اساس منابع مکتوب و شواهد موجود از قرن 5 هجری تا پایان دوره قاجاریه

لارستان قدیم (ایراهستان) پهنۀ وسیعی از کرانه‌‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس را در بر می‌گرفته‌است. این مناطق از قرون نخستین اسلامی تا سال 1010 قمری، امیران نیمه‌مستقل داشت که از آنان با نام خاندان گرگین میلاد و میلادیان یاد کرده‌اند. لارستان به دلیل موقعیت جغرافیایی، از نظر راه‌‌های تجاری که بندرهای خلیج‌فارس را به مناطق شمالی‌‌تر مانند شیراز وصل می‌کردند، اهمیت دارد. از نظر اقلیمی در ناحیۀ گرم و خشک در ناحیۀ اقلیمی پس‌کرانۀ جنوبی واقع است. کمبود آب، یکی از شاخص‌‌های اصلی اقلیمی این نواحی است. در این نوشتار، بررسی پایگان آبی لارستان براساس منابع مکتوب و شواهد موجود از سدۀ پنجم تا پایان دورۀ قاجار، با پرسش اصلی اصول سازِکار پایگان آبی و تغییرات پایگان آبی در دوره‌های مختلف با هدف نشان دادن چگونگی انطباق مردم لارستان مطالعه شده‌است. این پژوهش از طریق مطالعۀ اسناد و اطلاعات تاریخی مکتوب در گزارش‌های جغرافیانویسان به روش تحقیق تاریخی و مبتنی بر جمع‌آوری و جمع‌بندی، در کنار شواهد موجود فراهم آمده‌است تا ضعف مطالعاتی را در این حوزه پوشش دهد. مطالعه و بررسی منابع مکتوب نشان می‌دهد منابع آب در لارستان به صورت چاه، گاوچاه، چشمه، آب‌انبار، قنات بوده‌است. استفاده از آبخوان‌‌های زیرزمینی مانند اغلب نواحی مختلف ایران، در این نواحی نیز از سیستم‌های مورد استفاده بوده‌است، اما سیستم غالب، ذخیرۀ آب‌های سطحی در آب‌انبارها بوده‌است. دلیل آن، آبخوان‌های زیرزمینی است که در همۀ مناطق وسیع لارستان یکسان نیست؛ حتی در مناطقی که آبخوان‌ها غنی هستند، می‌تواند شوری آب که اغلب در دشت‌ها این‌گونه است آن‌ها را بی‌مصرف کند. علاوه بر این، تقویت آبخوان‌ها نیز مورد توجه بوده‌است. همچنین پایگان آب در منطقۀ لارستان، نوعی ایستایی فرهنگی از نظر کارکرد و شکل دارد.

study of old larestan water systems (aquifer) based on written sources and available evidence (from the 5th century ah to the end of the qajar period)

larestan (irahestan) covers a wide area of the the hinterland and coastalland of the persian gulf. these regions had semi independent rulers from the first centuries of islam until 1010 ah, who were referred to as the gorgin milad and miladian dynasties. larestan is important due to its geographical location in terms of trade routes that connected the persian gulf ports to more northern regions such as shiraz it is climatically located in the hot and dry region of the southern post coastal region. water scarcity is one of the main climatic features of these areas. in this paper, the study of larestan water systems based on written sources and available evidence from the 5th lunar century to the end of the qajar period, with the main question of the principles of water systems and changes in water systems in different periods, with the aim of showing how larestan people adapt to periods. various were studied. this research has been provided by studying written historical documents and information in geographers’ reports by historical research method and based on collection and summarization, along with the available evidence. to cover the weakness of studies in this field. the study of written sources shows that water resources in larestan have been in the form of well, cattle wells, springs,cistern and aqueducts. the use of groundwater aquifers, as in most different parts of iran, has been one of the systems used in these areas, but the predominant system of surface water storage in reservoirs has been because of groundwater aquifers that are not the same in all large areas of larestan, even in areas that are rich in aquifers can be depleted by the salinity of water, which is often the case in the plains. in addition, the strengthening of aquifers has been considered, also the water systems in larestan region has a kind of cultural stagnation in terms of function and shape..