گسترش یک روایت در منابع تاریخی و نقش آن در تصحیح و گزارشِ مصراعی از شاهنامه

داستان‌های ملّی، در دوره‌های گوناگون، نقل و کتابت و بازنویسی شده‌اند و از همین روی روایت‌های مختلفی از آنها شکل گرفته‌است که بررسی آنها می‌تواند سیرِ دگرگونیِ روایت‌های ملّی را به دست دهد. یکی از دگرگونی‌های رایج در این روایت‌ها گسترش آنهاست که گاه با هدفِ توضیح و تفسیر یک جمله یا بخشی از روایتِ اصلی، در قالبِ داستانی فرعی، انجام شده‌است. این داستان‌های فرعی می‌توانند به گشودن گره‌های متنی نیز کمک کنند؛ زیرا درکِ تاریخی از یک جمله یا واژه را در قالبِ روایتی فرعی به دست می‌دهند. یکی از مواردِ گسترش روایت، داستانی است که در پاره‌ای از منابع تاریخی در بحث از اصلاحاتِ مالی انوشیران آمده‌است. خطِ روایتِ شاهنامه و بیشتر تواریخ در اصلاحاتِ مالی انوشیروان چنین است که با اشارۀ کوتاهی به وضعیّت خراج در دورۀ پادشاهان پیشین، از آغاز شدنِ اصلاحات در روزگارِ قباد سخن می‌رود که با مرگِ او ناتمام می‌ماند و انوشیروان این اصلاحات را ادامه می‌دهد. بعضی از تواریخ در این خط بُرشی زده‌اند و پیش از آنکه سخن از اصلاحات انوشیروان را آغاز کنند، داستانی نقل کرده‌اند که بر پایۀ آن در روزگارِ قباد، یک زنِ روستایی، پیش از حساب و شمارشِ محصولِ درختان توسط مامورانِ مالیاتی، به کودکش اجازه نمی‌دهد به میوه دست بزند. در این تواریخ، همین داستان سببِ دلسوزی قباد به حالِ رعیّت و انگیزۀ اصلی او برای اصلاحات مالی نمایانده شده‌است. جملۀ کانونیِ این روایت، «ممنوعیتِ دست زدن به میوه» است که در مصراعی از شاهنامه نیز به صورتِ «نه کس دست را سوی رسته پسود» بازتاب یافته و در چاپ‌ها و دستنویس‌های این کتاب وضعیّتی آشفته دارد. در این مقاله، نخست، با کمکِ این روایتِ جنبی، دربارۀ ضبط و معنای درست این مصراع از شاهنامه سخن گفته شده‌است. پس از آن نیز دربارۀ اصالتِ نقلی و خاستگاهِ این روایت در بخش دوم مقاله بحث شده و بدین شکل یکی از نمونه‌های گسترش روایت در روایت‌های ملّی نشان داده شده‌است.

Expansion of a Narrative and Role of This in the Correction and Report of Hemistich in Shahnameh

The spread of national narrations is common in the history of their narration and writings. Sometimes this expansion is done with the aim of explaining and interpreting a sentence or a part of the main narrative, in the form of a substory. Therefore, these stories can also help to unveil the textual knots; because they gain a historical understanding of a sentence or a word in the form of a subnarrative. One of the cases of spreading the narrative is the story that has been mentioned in some sources in the discussion of Anoushiran’’s financial reforms. In talking about the financial reforms of this king, the line of narration in Shahnameh and most of the chronicles is such that with a brief reference to the status of tribute in the period of previous kings, there is talk of the beginning of reforms in Ghobad’’s time when remains unfinished with his death and Anoushiran continued the reforms . Some chroniclers have cut along this line, and before beginning to talk about Anoushirvan’’s reforms, they have narrated a story that is also Ghobad’’s main motivation for financial reform. In this article, we try, first, to talk about the recording and the correct meaning of the phrase No one praises the escaped one of the kingdom of Anoushirvan, which is in a chaotic state in the manuscripts and the editions of this book, with the help of this narration. After that, we will discuss the authenticity of the narration and the origin of this narration in the second part of the article, and thus show one of the examples of the spread of narration in the national narrations.After that, we will discuss the authenticity of the narration and the origin of this narration in the second part of the article, and thus show one of the examples of the spread of narration in the national narrations