البارجین و الخرداذی دو وام‌واژۀ فارسی در زبان عربی

بسیاری از پژوهندگان بر این باورند که حکایت وام واژه های فارسی در زبان عربی به سر آمده و دیگر باید دفتر پژوهش در این باره را بست؛ چراکه پیشینیان آن طور که شاید داد سخن را داده اند و آنچه را که باید گفته اند. گرچه تلاش پیشینیان در این باره ستودنی است ولی باید دانست که این قصۀ ناتمام سر دراز دارد و هنوز هم ناگفته ها فراوان است. نگارنده در این مقاله می کوشد تا نشان دهد که برخی از واژگان فارسی با وجود کاربست در زبان نوشتاریِ عربی در لغت نامه های پرشمار عربی و نیز کتاب هایِ در پیوند با «تعریب» نیامده اند و افزون بر این آنچه که در تعریف و توضیح برخی دیگر از واژگان فارسی بیان شده نارسا و ناقص است. در مقالۀ پیش رو از رهگذر واکاوی منابع کهنِ عربی روشن می شود که «کُتب لغت» به واژۀ فارسی البارجین، علی رغم استفاده در منابع مکتوب عربی، اشاره نکرده اند و معنای بیان شده برای الخرداذی نیز ناقص است. در این جا ذکر دو نکته بایسته است: نخست آن که در این جستار برای دریافتن چگونگی کاربست واژگان بیان شده منابع گوناگون، از حوزه های متعدد، بررسی شده و تنها به واکاوی آثار لغوی بسنده نشده است. کتاب های تاریخی، جغرافیایی، ادبی و نیز کتاب های دینی مانند آثار فقهی و حدیثی از این جمله اند. دوم آن که پژوهش های این چنین را نباید، به ستم، تفنن لغوی دانست و این گونه پنداشت که یافتن معنای واژگان کهنی که امروزه دیگر نه در فارسی و نه در عربی کاربستی ندارند بیهوده و بی ثمر است؛ چراکه پژوهش هایی از این دست افزون بر ارزش «لغوی» اهمیت تاریخی–فرهنگی نیز دارند؛ زیرا دادوستد زبانی را، که یکی از سویه های روابط پر فراز و نشیب ایرانیان و عرب هاست، می کاود. انتخاب دو واژۀ یادشده از آن روست که این دو برآمده از زندگی روزمرۀ مردم اند. البارجین ابزار غذا خوردن است و الخرداذی شراب و آوند آن. واژگانی از این دست در زبان عربی شاهدانی هستند که از رخنه کردن شیوۀ زیستن ایرانیان در آداب زندگی عربیاسلامی گواهی می دهند.

Al Bārjin and Al Xordādhi; Persian Loanwords in Arabic

Many researchers believe that the time to explore the Persian words in Arabic books has come to an end because their predecessors have already said what should be said. Although the efforts of the predecessors in this regard are commendable, there is much to be studied yet. This article tries to argue that some Persian words, despite being used in Arabic texts, are mentioned neither in Arabic dictionaries nor in books related to “arabization.” Moreover, what is expressed about definition and explanation of some Persian words is inexpressive and imperfect. In the present article, we demonstrate that dictionaries have not included “AlBārjin” which is a Persian word used in Arabic books. Also the definitions given for “AlXordādhi” are incomplete. Two points should be mentioned here: first, in this paper, in order to understand how to use the expressed words, instead of merely analyzing lexical works, various sources from different fields have been examined. These include historical, geographical, and literary books as well as religious books such as jurisprudential and hadith works. Second, such research should not, by definition, be considered a linguistic “entertainment.” And we should not think that it is useless to find the meaning of ancient words that are no longer used in Persian or Arabic today because such research has historical and cultural importance in addition to lexical value; it discusses the interaction of the two languages which is one of the aspects of the relations between Iranians and Arabs. The choice of these two words is due to the fact that they come from the daily life of the people; AlBārjin was a tool for eating, and AlXordādhi referred to the wine and its container. Words like these in Arabic are evidence of the infiltration of Iranians into the ArabicIslamic way of life.