بینش و روش در تاریخ نگاری فرصت الدوله شیرازی

تاریخ آثارعجم اثر فرصت الدوله شیرازی، مورّخ، ادیب، شاعر، نقّاش، موسیقیدان و دانشمند برجسته و نوگرای اواخر دورۀ قاجار است که نویسنده در تدوین آن از بسیاری اصول نوین دانش تاریخ بهره برده است. این جستار با روشی توصیفی روایی و تحلیلی، بینش و روش حاکم بر تاریخ نگاری فرصت الدوله شیرازی را در کانون توجه خود قرار داده است. یافته های این پژوهش نشان می دهند که فرصت در دو حوزۀ بینش و روش، به مبانی و ویژگی های تاریخ نگاری علمی و نوین واقف بوده و به رعایت آن در آثارعجم همت گماشته است. این ویژگی ها عبارت‌اند از: روش کاربست تحلیل در ریشه یابی علّی پدیده ها و رویدادها، استعانت از کار گروهی، بهره گیری از علوم و منابع جدید، روش میدانی و مشاهده ای و به کارگیری نقشه، جغرافیا، ریاضی، نقّاشی و اندازه گیری در امر تحقیق، توجّه به دانش خطوط باستانی، پیشینۀ شهرها، اماکن و بناهای تاریخی، اجتناب از رویدادنگاری، مشیّت گرایی، تعصب و زودباوری و به‌کارگیری سبک و نثری ساده. همچنین حاصل این پژوهش نشان می دهد که نویسنده با وجود وفاداری به برخی شاخصه های تاریخ نگاری سنتی، چون: استعمال اشعار عربی و فارسی در جای‌جای متن کتاب، از حیث توجه به اصول علمی تاریخ نگاری، طرحی نو درانداخته و تاریخی نوگرا در عرصۀ تاریخ نگاری محلی ایران به رشتۀ تحریر درآورده است.

Method and Insight in Historiography of ForsatodDowlehShirazi

ForsatodDowleh Shirazi, a historian, scholar, poet, painter, musician and modernist artist, wrote The Works of Ajam at the end of the Qajar dynasty. He employed so many of the principles of modern historiography in his book. This research concentrates on the method and insight of ForsatodDowleh Shirazi in his historiography. The article demonstrates that he was familiar with the principles of the knowledge of modern historiography and observed them in his book. These principles include analysis of events, teamwork, knowledge of ancient scripts, and simplicity in writing style. The article argues that although the author followed some traditional principles of historiography, such as quoting Arabic and Persian poems, he provided a model for modernist historiography in Iran.