بحثی در مورد افعال ضمیرساخت

در متون بازمانده از زبان فارسی دری در ساخت بعضی افعال، بر خلاف صورت معمول فعل در این زبان، به جای پایانه های صرفی فعل، از ضمایر شخصی متّصل استفاده شده است. از این رو، بعضی دستورنویسان به این افعال عنوان «ضمیرساخت» داده اند. کاربرد این افعال عموماً در بیان شرط و تمنّاست و شواهد مطمئنّی از سه صیغۀ دوم شخص مفرد و جمع و اوّل شخص جمع از آن در دست است. برخی شواهد مشکوک از برخی شخص و شمارهای دیگر نیز در دست است که نمی توان نسبت به صحّت و ارتباط آن ها به این دسته از افعال اطمینان داشت. تنها نظر پذیرفته شده ای که در مورد پیشینۀ این افعال وجود دارد نظر لازار است که وجود ضمیر متّصل در این ساخت ها را مرتبط با برخی افعال کُنایی در فارسی میانه دانسته که در آن ها عامل به جای اینکه به صورت ضمیر منفصل یا متّصل پیش از صفت مفعولی یا ستاک ماضی ظاهر شود، به صورت متّصل به انتهای آن ها چسبیده است. در این مقاله با ارائۀ دلایلی در ضعف این احتمال چنین پیشنهاد شده است که بازتحلیل پایانۀ فعلی در شمار اوّل شخص مفرد به صورت ضمیر متّصل سبب شده که در سایر شمارها نیز به جای پایانۀ فعلی از ضمایر متّصل استفاده گردد. این گونه بازتحلیل در زبان سغدی نیز دارای نمونه است.

A Discussion on the PronounConstructed Verbs in Persian

There are some verbs in the early Persian texts in which instead of the normal verb endings, the enclitic personal pronouns are attached to the past stem; therefore they have been termed as ‘pronounconstructed’ verbs by researchers of Persian grammar. The main usage of these verbs are optative or conditional and there are reliable evidence of 2nd person singular and plural and also 1st person plural. Although some suspicious evidence is available from other persons, one cannot be sure of their accuracy and relevance to these verbs. The only accepted explanation on the antecedent of these verbs is G. Lazard’s view that the existence of the pronoun in these constructions is related to some of the ergative verbs in Middle Persian in which instead of a pronoun preceding the past stem, the enclitic pronoun is attached to it. In this paper first the weakness of this view will be shown and then it is proposed that the enclitic pronoun has been attached through a reanalysis of the of the first person singular verbal ending as the first person enclitic pronoun. Such a reanalysis has also examples in Sogdian.