گفتمان فکری روزنامه اختر درباره وضعیت منحط و عقب‌ماندۀ ایران و جهان اسلام

انحطاط و راه برون‌رفت ایران و اسلام از آن یکی از موضوعات مهم مطرح شده در مطبوعات دوران قاجار، از جمله روزنامۀ اختر، است.  پرسش این مقاله این است که شیوه های گفتمانی که نویسندگان اختر در دو سال نخست انتشار برای بازنمایی ایدئولوژی فکریشان درباره علل عقب ماندگی ایران و راه های برون رفت از آن به کار می بردند، چگونه بوده است؟ بر اساس یافته های این تحقیق، گفتمان اختر بر حول محور انسان و بازتعریف الهیات اسلامی از مفهوم انسانیت و رسالت آن در آفرینش می گردیده است. انسان بازنمایی شده در اختر مکلف است با آگاهی از این هدف والای آفرینش و زندگی به‌عنوان یک مسئولیت تاریخی، نوع خود را از انحطاط نجات دهد. انسان در گفتمان اختر در دوگانه واقعی و وحشی هویت‌بخشی و بازشناسی می‌شود. علی رغم تبارسازی الهیاتی برای این تعریف از انسان در اختر، ویژگی‌هایی برشمرده برای انسان واقعی همان ویژگی‌های انسان غربی است. اختر برای برون‌رفت انسان شرقی از انحطاط، انسانِ اشرف مخلوقات را برای پاسداشت شانش به کنشگری فردی و اجتماعی به‌منظور دستیابی به ترقی و پیشرفت دعوت می کند که این نیز الگویی غربی است. در این گفتمان اختر بُعد تازه‌ای به عبودیت انسانی می‌دهد و آن شکرگزاری انسان واقعی در بعد عملی، یعنی تلاش در جهت برون‌رفت از انحطاط و عقب‌ماندگی با الگوپذیری از انسان غربی، است.