آگاهی تازه‌ای از رابطۀ عمر خیّام و امام محمد غزّالی(دو رباعی نویافته از خیّام در رثای غزّالی)

از احوال خیّام اطلاع زیادی در دست نیست. گویا مجموعه اشعار مدوّنی نداشته و اگر هم داشته به دست ما نرسیده است. قدیم‌ترین مجموعه‌های رباعیات منسوب بدو که در دست است در نیمۀ دوم سدۀ نهم هجری قمری گرد آورده شده و مشحون است از رباعیاتی که قطعاً و یقیناً از خیّام نیست. ناچار باید اشعار اصیل او را به مرور ایّام در لابه‌لای متون کهن یافت و این البته کاری است که پژوهشگران تا حدّ ممکن انجام داده‌اند. اما همچنان ممکن است اشعار یا اطلاعات تازه‌ای از خیّام در کتب قدیم دستیاب شود. موضوع این یادداشت از جملۀ همین آگاهی های تازه و موثق است که هم ارزش تاریخی دارد و هم شعری. از آنجا که مطلب اصلی این جستار دو رباعی از خیّام در رثای غزّالی است، بعد از بحثی دربارۀ روابط و سابقۀ آشنایی آن دو، در پایان بخش کوتاهی به پیشینۀ مرثیه‌سرایی در قالب رباعی اختصاص داده شده است.

New Information Concerning the Relationship between Omar Khayyam and Imam Mohammad alGhazzali (Two Newly Found Quatrains by Khayyam Elegizing Ghazzali)

There is not much accurate information about Khayyam. It genuinely seems that either his poetry had not been systematically collected, or if it were, no copy has survived. The oldest collection of Rubaiyat (quatrains) attributed to Khayyam, was compiled in the second half of the 9th century AH, and many of the quatrains that are preserved in it definitely do not belong to Khayyam. We must therefore, look to other sources to find his original verse. Although researchers have done much to discover his remaining quatrains, individual verses by and information about him remain scattered in various manuscripts.  This paper presents newly discovered and reliable historical information about Khayyam. The focus of the present study are two quatrains of Khayyam that elegize the great theologian, alGhazzali. In addition to discussing Khayyam and Ghazzali’s relationship, the history of elegies that are in quatrain form are also discussed.