ایرانیّات کتاب الاوائل ابوهلال عسکری

ابوهلال عسکری از ادیبان ایرانی الاصل ولی عربی نویسی است که در سدۀ چهارم هجری در خوزستان زاده شد. او نیز، همانند دیگر ایرانیان ‌همعصرش، زبان عربی را برای نگارش آثار خود برگزید و تالیفاتی  مانند کتاب الاوائل را به آن زبان نوشت. الاوائل کتابی است تاریخی و ادبی که ابوهلال آن را در بیان نخستین رویدادهای منسوب به اقوام و افراد مختلف نگاشته است. وی در باب نهم، که به «عجم» اختصاص دارد، گزارش هایی را دربارۀ ایرانیان و آیین های آنان در دوران پیش از اسلام، به‌ویژه عصر ساسانی، بازگو می کند که بسیار درخور توجه است. ایرانی بودن او و پیشینۀ آشناییش با زبان فارسی سبب گشته که ملاحظاتی شایان بررسی دربارۀ معنا و ریشۀ کلماتی چون مهمان و مهرگان بیان کند. همین امر، در کنار پاره ای از گزارش های کتاب که شاید در دیگر آثار تاریخی و ادبیِ عربی و فارسی بی مانند باشد، بدان اهمیتی دوچندان بخشیده است. اما بر اساس بررسی های نویسندگان، تاکنون از این اثر و اطلاعات آن در پژوهش های ایرانشناسی بهره گرفته نشده، چراکه ناآشناییِ پژوهشگران با کتاب مذکور به گمنام ماندنش انجامیده است. از این ‌رو، در این مقاله  کوشش شده که بعد از معرفی اجمالی ابوهلال عسکری، آن دسته از گزارش های وی در کتاب الاوائل که با ایران و ایرانی پیوند دارد، افزون بر ترجمه، بررسی و شرح شود.

Iran in Alavāʼel of AbūHelāl ʻAskari

AbūHelāl ʻAskari, is a scholar with Iranian root, who was born in the fourth century A.H. in Xūzestān. He, like many other Iranian authors of his age, chose to write his works in Arabic. Alavāʼel is the title of his historic literary book on ethnic groups, and its ninth chapter is dedicated to the "ʻajam", with outstanding reports on preIslamic specifically the Sassanid era. His Iranian origin and acquaintance with the Persian language, led to valuable considerations on the meaning and origin of some words such as Mehmān and Mehregān. Alavāʼel, including valuable unique accounts on Iran, outranks other literary and historical works in Persian or Arabic. According to the studies, researchers' unfamiliarity with Alavāʼel has resulted in its oblivion; therefore, in this paper firstly Abuhelāl is introduced, then those accounts of the book which are related to Iran are translated, studied, and explained.