منازعات گفتمانی در غزلیات حافظ مبتنی بر نظریه گفتمان لاکلا و موف

مناقشات بر سر دین‌داری یا دین‌گریزی حافظ از دیرباز ادامه داشته است. مساله در این مقاله این است که نظم گفتمانی موجود در دیوان غزلیات حافظ شناسایی گردد، و مشخص شود که در این نظم گفتمانی کدام گفتمان‌ها خودی و برجسته‌سازی شده‌اند و کدام گفتمان‌ها غیر خودی و به حاشیه ‌رانده شده‌اند. بدین صورت می‌توان با روشی داده‌ بنیاد و عینی از رویکرد حافظ نسبت به دین درک بهتری به دست آورد. مبنای نظری در پژوهش، نظریه گفتمان لاکلا و موف است و روش پژوهش مبتنی بر مدل نشانه‌شناسی گفتمانی سلطانی(1393) است. بر این اساس مشخص گردید که نظم گفتمانی موجود در دیوان حافظ شامل گفتمان‌های حکومتی، دینی، تصوف و طریقت رندی حافظ است. گفتمان رندی، گفتمان برجسته‌سازی شده و خودی و سه گفتمان دین‌محور دیگر گفتمان‌های حاشیه‌رانی شده و غیر خودی هستند. همراستایی گفتمان رندی حافظ با انس و عشق او به قرآن گویای عدم تقابل این گفتمان با ارزش‌های حقیقی دینی است. دال مرکزی در گفتمان رندی دال ریاستیزی است که در تقابل و تنازع و با ریاکاری در گفتمان‌های دین‌محور است.

Discourse Arguments in Hafez’s Sonnets Based on Laclau and Moffe’s Theory of Discourse

Controversy over Hafez’s religiosity or apostasy has a long background. The problem in the present article is to identify the discourse order in Hafez’s lyric poetry, and to determine which discourses are insider and highlighted in this discourse order and which discourses are outsiders. Thus, a better understanding of Hafez’s approach to religion can be gained through a fundamental and objective data method. The theoretical basis of the research is Laclau and Moffe theory of discourse and the research method is based on Soltani discourse semiotics model (2014). Accordingly, it was determined that the discourse order in Diwan of Hafez includes governmental, religious and Sufism. The alignment of Hafez’s wisdom discourse with his love to Qur’an shows that this discourse does not contradict real religious values. The central signifier in wisdom’s discourse is the prescriptive signifier which is opposed and hypocritical to religious discourses.