نقد تحلیلی شرح‌های ختمی لاهوری و جمال آفتاب از منظر عشق و عرفان بر دیوان حافظ

تا کنون شرح‌ها و تفسیرهای زیادی بر دیوان حافظ نوشته شده است. این شرح‌ها عمدتاً یا به طور کلی اشعار حافظ را عاری از گرایش‌های عرفانی می‌دانند؛ یا تعبیر و تفسیر آن‌ها صرفاً عرفانی است و نگاهشان به تمامی غزلیات یک نگاه عارفانه است. سوال مهمی که در این مورد پیش آمده است، این است که آیا این‌ گونه نگاه‌ها به دیوان حافظ منطقاً درست است یا راه میانه‌ای هم وجود دارد؟ نگارنده بر این باور است که نگاه جزمی و صرفاً یکسویه به این اثر هنری روا نیست. در این مقاله تلاش شده است تا با تکیه بر چند بیت از دیوان حافظ و مقایسه دو شرح کامل عرفانی، غیر عرفانی بودن بعضی از اشعار حافظ نیز مشخص شوند. دو تفسیر عرفانی که دست مایه تحقیق در این مقاله قرار گرفته‌اند، عبارت‌اند از «جمال آفتاب و آفتاب هر نظر» از علیسعادتپرور که در سال 1380 به چاپ رسیده است، و دیگری «شرح عرفانی ختمی لاهوری بر دیوان حافظ اثرابوالحسن عبدالرحمن ختمی لاهوری» که در نیمه اول قرن یازدهم در هند به رشته تحریر درآمده است.

Analytical Critique of Khtami Lahouri and Jamal Aftab’s Commentaries from the Perspective of Love and Mysticism on Hafez’s Divan

So far, many commentaries and interpretations have been written on Hafez’s Divan. These commentaries mainly or generally consider Hafez’s poems to be devoid of mystical tendencies; Or their interpretation is purely mystical and their view to all lyric poems is a mystical view. The important question that arises in this case is whether such views of Hafez’s Divan are logically correct or is there a middle way? The author believes that a dogmatic and purely onesided view of this artistic work is not valid. In this article, it is tried to determine the nonmystical nature of some of Hafez’s poems by relying on a few verses from Hafez’s Divan and comparing two complete mystical descriptions. The two mystical interpretations that have been researched in this article are Jamal Aftab and Aftab Har Nazar by Ali Saadat Parvar, which was published in 2001, and the other is Khatmi Lahouri’s mystical commentary on the Hafez’s Divan by Abolhassan Abdolrahman Khatmi Lahouri which was written in India in the first half of the 11th century.