بررسی تطبیقی مجاز عقلی در شعر عربی و فارسی

مجاز، از مهم‌ترین ابزارهای زیبایی‌آفرینی سخن شاعرانه است و سرایندگان برای غنا بخشیدن و گسترش دامنه تخیّل در آفرینش‌های شعری خویش بدان دست یازیده‌اند. مجاز، در تعبیر علمای بلاغت بکار بردن لغت است در معنایی «غیر ما وضع له». در بلاغت، مجاز را شامل موضوعاتی همچون تشبیه، استعاره، مجاز عقلی و مجاز مرسل می‌دانند؛ چنانکه در نقد نیز، رمز، اسطوره و خرافه را با آن در پیوند دانسته‌اند. مجاز عقلی را اسناد فعل به فاعل غیر حقیقی یا اسناد صفت غیر متعارف به موصوف و به طور کلی اسناد هر مسندی به مسند الیه غیر طبیعی و غیر متعارف نامیده‌اند. به منظور تحلیل تطبیقی این ترفند زیبایی‌ساز، با بررسی نزدیک به پانصد شاهد از شعر عربی و فارسی، مجاز عقلی و اسناد مجازی در سروده‌های شاعران این دو زبان بررسی شده است. ارزیابی‌های مقایسه ای و تطبیقی کاربردهای مجاز عقلی و علاقه های مورد استفاده، نشان‌گر مشابهت‌های بسیار مجاز عقلی و اسناد مجازی در شعر عربی و فارسی است و این موضوع، منحصر به دوره ادبی و تاریخی خاصی نیست. همچنین، علاقه زمانی و سببی، به ترتیب در شعر عربی و فارسی بسامد بیش‌تری داشته‌اند.

A Study on Rational Trope in Arabic and Persian Poetries

Trope is one of the most important means in creating beauty in poetries and composers have applied and enjoyed it in order to enrich and develop the fancy domain in their poetries. Trope is applying a term in its other meaning from rhetoric scholars’ viewpoint. In rhetoric, trope includes simile, metaphor, rational trope and synecdoche; as mystery, myth and superstition are interrelated in criticism. Five hundred witness from Arabic and Persian poetries in which rational trope and documents have been applied are studied in order to analyze this beautifier trick comparatively. Comparative assessment of rational trope and applied interests represent many similarities in Arabic and Persian poetries which is not exclusive to specific literary era or history. Time and affinity interest were more frequent in Arabic and Persian poetries respectively.