تحلیل تناقض‌های بیناگفتمانی در شعر حافظ

یکی از موضوعاتی که در تاویل پذیری کلام حافظ نقشی اساسی دارد و کم‌تر مورد توجه محققان قرار گرفته تناقضات موجود در کلام اوست. این تناقضات از دو منظر قابل بررسی هستند؛ نخست از منظر ابیات و مفاهیم منفرد و دوم از منظر بیناگفتمانی. تناقض‌های بخش نخست تناقضاتی سطحی هستند که در آثار بسیاری از شاعران به چشم می خورد، اما تناقضات بیناگفتمانی از ویژگی‌های خاص شعر حافظ و یکی از مهم‌ترین دلایل توفیق اوست. تناقضات بیناگفتمانی فراوانی در شعر حافظ به چشم می‌خورد که از آن جمله می‌توان به تناقض میان گفتمان انتقادی اجتماعی و گفتمان کلامی و همچنین تناقض میان گفتمان عرفانی و گفتمان دینی و اخلاقی او اشاره کرد. علاوه بر اینکه در میان گفتمان‌های مذکور دو به دو تناقضات فراوانی دیده می‌شود، هر کدام از جهاتی دیگر با سایر گفتمان‌ها نیز مرز بندی‌های تناقض آمیز دارند، در این پژوهش سعی شده است با استفاده از شیوه تحلیل گفتمان ضمن معرفی گفتمان‌های مذکور و شناخت خاستگاه‌های تناقضات میان این گفتمان‌ها، به چگونگی مفصل‌بندی این گفتمان‌های متناقض در یک رابطه بیناگفتمانی و تولد یک گفتمان خاص به نام گفتمان عشق و رندی با دال مرکزی رند که به مبارزه ایدئولوژیکی با گفتمان‌های رقیب می‌پردازد اشاره شود.

An Analysis on Interdiscourse conflicts in Hafiz’s Poetries

One of the subjects which effects and plays a vital role in Hafiz’s interpretation and is not paid attention too much is the conflicts in his words and poetries. These conflicts are researchable from two aspects: initially from couplets and single concepts and secondly from intertextuality point of view. The first group conflicts are the ones which are simple and is seen in many poets’ works but the intertextual conflicts are of specific characteristics of Hafiz poetries. There are many intertextual conflicts in Hafiz poetry; some of them are critical – social, verbal and religious – ethical. The present article studies the origins of the mentioned conflicts as well as birth of a special discourse called love discourse which studies ideological conflict with rival. The method is discourse analysis.