پانته‌ایسم و واقع‌گرایی اخلاق رواقی

یکی از تعالیم بسیار پایدار غایت‌شناسی در تاریخ اندیشه مذهبی که خدا و جهان را امری واحد تلقی می‌کند پانته‌ایسم است. یکی از مکاتب پانته‌ایستی، رواقیان هستند که خدا را نه امری مجرد و مستقل از عالم هستی بلکه آن را ماده‌ی فعال و کل جهان هستی می‌دانند. در تعالیم رواقیان خدا به بهترین نحو در ارتباط با جهان فهمیده می‌شود، در این اندیشه، خدا و جهان یکی است و خدا و طبیعت دو نام برای یک واقعیت عام هستند. سراسر هستی را قانون تقدیر (لوگوس، عقل یا خدا) فرا گرفته است. اخلاق رواقی، جدای از کیهان‌شناسی قابل فهم نیست. زیرا اخلاقیات را حاصل روابط علی و معلولی و برخورد با جهان مادی می‌دانستند و آن را از کیفیات جسمانی و تاثیر روح فعال جهانی بر امور مادی و ذهنیات خود تلقی می‌کردند. اخلاق پانته‌ایستی آنان، نوعی روان‌شناسی روح شبیه واقعیت مقدّس، که به بررسی و شناخت جایگاه نهایی بشری در این جاودانگی و تعالی از همه موجودات می‌پردازد