تحلیل ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی در رسوبات پشت بندهای اصلاحی متوالی

بندهای اصلاحی به ‌طور گسترده در پروژه های مهار فرسایش اراضی بالادست حوزه ها به ‌ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک مورد استفاده قرار گرفته اند. این سازه ها با به دام انداختن بار رسوبی جریان های سیلابی، مقدار رسوب ورودی به رودخانه های اصلی را مهار کرده و کاهش می دهند. رسوبات انباشته‌شده در پشت بندها با کاهش شیب آبراهه امکان استقرار گیاهان و آغاز عملیات بیولوژیکی کنترل فرسایش خاک را فراهم می آورند. ویژگی های فیزیکی و شیمیایی رسوبات انباشته‌شده در پشت بندها نقش مهمی در تعیین رفتار آن ها از جنبه های مختلف نظیر نگه‌داشت آب و نفوذ آن در خاک و نگه‌داشت عناصر غذایی و آلاینده ها ایفا می نماید. از این رو، هدف از این مطالعه، بررسی تحلیلی ویژگی های رسوبات تعدادی از بندهای اصلاحی متوالی بود. برای این منظور 4 آبراهه در دو منطقه از شهرستان ارومیه در شمال غرب ایران انتخاب شد. نتایج نشان داد که میانگین مقدار شن در نمونه های رسوب آبراهه ها بین 4/54 تا 4/88 درصد متغیر بوده و بافت نمونه های رسوب نیز اغلب شنی تا لوم شنی بوده است. به دلیل خروج ذرات ریز رسوبات از سیستم بندهای متوالی، رسوبات پشت بندها در مقایسه با خاک دامنه از نظر عناصر غذایی فقیرتر بوده و میانگین نسبت غنی شدن عناصر n، p و k در رسوبات به ترتیب برابر با 53/0، 66/0 و 6/0 به دست آمد. در بندهای نیمه پر به دلیل وقوع فرآیند ترسیب انتخابی، ویژگی های رسوبات در طول آبراهه به شکل منظم تغییر یافته و مقدار رس و عناصر غذایی در بندهای پایین دست بیش تر از بندهای بالادست بود. در مجموع بندها توانایی نگه‌داشت تمامی ذرات رسوب جریان های سیلابی را نداشته و بخش زیادی از ذرات با قطر کم تر از 2 میکرون به صورت بار معلق بندها را ترک می نمایند. تجزیه به مولفه‌های اصلی ویژگی های رسوبات شامل، ph، ec، ماده آلی، فسفر، نیتروژن، پتاسیم، رس، شن و سیلت نشان داد که مقدار شن و سیلت به همراه محتوای عناصر غذایی فسفر، نیتروژن و پتاسیم نقش مهمتری در تبیین ویژگی های رسوبات داشته و به عنوان ویژگی های کلیدی در تفکیک نمونه های رسوب بندها محسوب می شوند.