اثر تغییر کاربری روی برخی مشخصه‌های زیستی خاک در مراتع منطقه سهرین استان زنجان

امروزه اراضی مرتعی وسیعی تغییر کاربری یافته‌اند که این تغییرات تهدیدی جدی برای سلامت زیست‌بوم خاک محسوب می‌شوند. در این پژوهش اثر تغییر کاربری روی برخی مشخصه‌های زیستی خاک در مراتع منطقه سهرین استان زنجان مورد مطالعه قرار گرفت. آزمایشی فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی اجرا شد و 24 نمونه‌ خاک از سه منطقه شامل اراضی با کاربری مرتع، اراضی که در کمتر از 10 سال گذشته از مرتع به کشاورزی تغییر کاربری یافته-اند و اراضی که بیش از 30 سال از مرتع به کشاورزی تغییر کاربری یافته‌اند از دو عمق صفر تا 15 و 15 تا 30 سانتی‌متر جمع‌آوری شدند. نتایج نشان داد که تنفس پایه میکروبی خاک، تنفس تحریک شده با بستره، زیست‌توده میکروبی، میزان فعالیت آنزیم‌های اوره‌آز، فسفاتاز اسیدی و قلیایی، ماده آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل جذب، نسبت کربن به نیتروژن و سهم میکروبی در اراضی مرتعی بیش از سایر کاربری‌ها بود. جمعیت ریزجاندارن حل‌کننده فسفات در کاربری کشاورزی (کشت بیش از 30 سال) بیشتر از سایر کاربری‌ها بود. مقادیر بالاتری از سهم متابولیک و سهم تنفس میکروبی که نشان‌دهنده اختلال در زیست‌بوم خاک هستند در کاربری کشاورزی با تاریخچه تغییر کاربری کمتر از 10 سال مشاهده شد. بنابراین، تغییر کاربری اراضی سبب تحت فشار قرار دادن عملکرد زیست‌بوم شده و درنتیجه کاهش کیفیت زیستی خاک را به همراه دارد. در بلند‌مدت با تغییر کاربری از مرتع به کشاورزی وضعیت زیستی خاک بهبود یافت؛ اما همچنان با وضعیت پایه‌ و ایده‌آل خود تفاوت قابل‌توجهی نشان می‌دهد.

the effect of land use change on some biological characteristics of soil in the rangelands of sohrein region, zanjan province

nowadays, vast areas of rangelands have undergone land use changes, which can seriously threaten the fate of soil ecosystem health. in this research, the effect of land use change on some biological characteristics of soil was studied in the rangelands of the sohrein region in zanjan province. a factorial experiment in a completely randomized design was conducted, and 24 soil samples were collected from three land uses: rangeland areas, areas converted from rangeland to farmlands less than ten years ago, and areas converted over 30 years ago at two depths 0-15 and 15-30 cm. the results showed that basal soil microbial respiration, substrate-induced respiration, microbial biomass, activities of urease, acid and alkaline phosphatase enzymes, soil organic matter, total nitrogen, available phosphorus, carbon to nitrogen ratio, and microbial quotient were higher in rangelands compared to other land uses. the population of phosphate-solubilizing microorganisms was higher in farmlands with more than 30 years of cultivation than in other land uses. higher values of metabolic and microbial respiration quotients, which indicate ecological disorders, were observed in farmlands with less than ten years of cultivation. as a result, changes in land use have put pressure on ecosystem performance, leading to a decline in soil biological quality. in the long term, the conversion of rangelands to agricultural lands has improved soil biological conditions, although there remains a notable deviation from its original and ideal state.