عوامل و فرایندهای تشکیل خاک در اقلیم‌های مختلف ایران (مروری بر تحقیقات دو دهه اخیر گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه تهران)

شناخت دقیق خاک‌ها و رده بندی آنها در اعمال مدیریت های مختلف نقش تعیین‌کننده دارد. هدف از این مطالعه تجمیع بخشی از نتایج حاصل از مطالعات در قالب پایان نامه ها و رساله های انجام شده و مقاله های مستخرج از آنها در مورد عوامل و فرایندهای خاک سازی در اقلیم های مختلف ایران است که در طی دو دهه اخیر در اقلیم های مختلف کشور در گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه تهران انجام شده است. تنوع عوامل خاک سازی اعم از اقلیم، مواد مادری، توپوگرافی، پوشش گیاهی و زمان تشکیل و فرایندهایی که منجر به ظهور و بروز خصوصیات و عوارض شناسایی مختلف شده است، موردمطالعه و کلاس های رده بندی خاک‌ها بر اساس سامانه رده بندی خاک آمریکایی تا سطح گروه بزرگ تعیین شده است (اطلاعات تمامی خاک‌ها تا سطح فامیلی خاک در منابع ارجاع شده آمده است). صفات مورفولوژیکی غالب در خاک‌رخ های مورد مطالعه در هر منطقه مطالعاتی اعم از محدودیت ها و مزایای موجود تعیین شده اند. علاوه بر کلاس های خاک، خصوصیات مورفولوژیکی، میکرو مورفولوژیکی، فیزیکی، شیمیایی، کانی شناسی رس، میزان ذخیره کربن آلی و کربن غیرآلی، ژئوشیمی خاک‌های تشکیل شده با جزئیات لازم تشریح شده اند. از میان 12 رده خاک در سامانه رده بندی آمریکایی حداقل 7 رده، و از میان 32 گروه مرجع سامانه رده بندی wrb حداقل 16 گروه مرجع در مناطق مطالعه شده وجود دارند. نتایج میکرو مورفولوژی تاثیرگذاری رسوبات بادی را بر خاک‌های تشکیل شده بر روی بازالت اثبات نمود. ایلایت و کلرایت در کانی شناسی رس بسیاری از خاک‌های مناطق موردمطالعه نشان‌دهنده جوان بودن خاک‌های مورد مطالعه است. در خاک‌هایی که قدری تحول بیشتری پیدا کرده اند (مانند ورتی سول ها و اریدی سول ها) اسمکتایت دیده شد. تشکیل آلوفان ها از مواد آذرآواری نیز حاکی از غالبیت آلومینیوم بر سیلیسیم در مراحل اولیه هوا دیدگی آنها است. تقریباً همه فرایندهای خاک سازی در این مطالعه مورد بررسی و بحث قرار گرفتند و از بعد آموزشی و پژوهشی دیدگاه روشنی از خاک‌های کشور نشان داده شد.

Factors and Processes of Soil Formation in Different Climates of Iran (A Review of Research in the Last Two Decades in the Soil Science Department of University of Tehran)

Accurate knowledge of soils and their classification plays a decisive role in the application of various management systems. The purpose of this study is to summarize some of the results of studies in the form of dissertations and articles extracted from them on the factors and processes of soil formation in different climates of Iran during the two last decades performed in different climates of the country in the Department of Soil Science and Engineering, University of Tehran. Variety of soilforming factors including climate, parent materials, topography, vegetation, and time have led to the emergence of various characteristics and classes based on the Soil Taxonomy system. The predominant morphological traits in the studied soils in each study area, including the existing limitations and advantages, have been determined. In addition to soil classes, morphological, micromorphological, physical, chemical, clay mineralogy, organic and inorganic carbon storage, and geochemistry of formed soils are described in detail. Of the 12 soil categories in the American Classification System, at least 7 categories, and of the 32 reference groups of the WRB System, there are at least 16 reference groups in the study areas. The micromorphological results proved the effect of aeolian sediments on the soils formed on the basalt. Illite and chlorite in the clay mineralogy of many soils of the studied areas indicate that the studied soils are young. Smectite was found in slightly more developed soils (Vertisols and Aridisols). The formation of allophanes from pyroclastic materials is also a proof of the predominance of aluminum over silicon in the early stages of their aeration. Almost all soilforming processes in this research were studied and discussed, and from an educational and research point of view, a clear view of the country’s soils was shown.