تدوین راهبردهای تنوع بخشی به معیشت‌های خانوارهای روستایی در راستای احیای دریاچه ارومیه

با توجه به شرایط بحرانی دریاچه ارومیه، طرح «همکاری در احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و حفاظت از تنوع زیستی» از سال 1393 در سطح روستاهای استان های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی شروع به اجرا کرد. یکی از اهداف اصلی این طرح، شناسایی و ترویج شیوه های معیشتی با نیاز آبی کم بود که در سال های اخیر در قالب پروژه تنوع بخشی به معیشت های خانوارهای روستایی عملیاتی شده است. با در نظر گرفتن اهمیت این پروژه و موانع پرشمار فراروی اجرای آن، هدف اصلی این پژوهش کاربردی، شناسایی عوامل داخلی و خارجی تاثیرگذار بر اجرای پروژه و تدوین راهبردهای تنوع بخشی به معیشت های خانوارهای روستایی در راستای احیای دریاچه ارومیه بود. جامعه آماری این پژوهش را 27 نفر از کارشناسان و متخصصان ذی ربط در دفتر طرح حفاظت از تالاب های ایران، سازمان های جهاد کشاورزی، ادارات کل حفاظت محیط زیست و شرکت های فنی مهندسی کشاورزی در استان های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی تشکیل دادند. در این پژوهش، ابتدا با بهره گیری از تکنیک swot اقدام به شناسایی عوامل داخلی (نقاط قوت و نقاط ضعف) و خارجی (فرصت ها و تهدیدها) تاثیرگذار بر اجرای پروژه تنوع بخشی به معیشت های خانوارهای روستایی شد. سپس، با استفاده از تکنیک ماتریس برنامه‌ریزی راهبردی کمّی (qspm) به اولویت بندی راهبردهای قابل قبول در راستای تنوع بخشی به معیشت های خانوارهای روستایی پرداخته شد. نتایج تکنیک swot نشان داد که پروژه تنوع بخشی به معیشت های خانوارهای روستایی در استان آذربایجان غربی در موقعیت رقابتی یا حداکثر حداقل قرار داشت و در نتیجه، باید تلاش شود با استفاده از نقاط قوت از تهدیدات آن دوری شود؛ در حالی که در استان آذربایجان شرقی فضای راهبردی پروژه در موقعیت تغییر جهت یا حداقلحداکثر قرار گرفت، و در نتیجه، توصیه می شود که با بهره جستن از فرصت‌ها، نقاط ضعف پروژه برطرف شود. در نهایت با توجه به نتایج این پژوهش، دو راهبرد اصلی تنوع بخشی به معیشت های خانوارهای روستایی در استان آذربایجان غربی به ترتیب اولویت شامل توانمندسازی حرفه ای و ارتقاء عرصه های شناختی و مهارتی روستاییان و تاکید بر استفاده از تسهیلگران زن در ساختار تیم تسهیل گری شرکت های مجری پروژه، و در استان آذربایجان شرقی نیز شامل توسعه خوشه های تولید در راستای انسجام بخشی و هم افزایی کسب و کارهای روستایی خرد و توجه بیشتر به تسهیل بازاریابی محصولات تولید شده، بودند.

developing the strategies to diversify the rural households’ livelihoods to revitalize lake urmia

due to the critical conditions of lake urmia, the plan of “modeling local community participation in lake urmia restoration via establishment of sustainable agriculture and biodiversity conservation” began in 2014 in the villages of the provinces of west azerbaijan and east azerbaijan. one of the main objectives of this plan was to identify and extend livelihoods with low water needs, which has been implemented in recent years in the form of the diversifying the livelihoods of rural households (dlrh) project. considering the importance of the project and the various barriers facing its implementation, the main purpose of this applied research was to identify internal and external factors affecting the implementation of dlrh project and formulate diversification strategies for rural households in order to revitalize lake urmia. the statistical population of the research was 27 relevant experts and specialists in the conservation of iranian wetlands project office, agriculturejihad organizations, departments of environmental protection and agricultural technicalengineering firms in the provinces of west azerbaijan and east azerbaijan. in this research, first, internal (i.e., strengths and weaknesses) and external (i.e., opportunities and threats) factors affecting the implementation of dlrh project were identified using swot technique. then, the quantitative strategic planning matrix (qspm) technique was employed to prioritization of acceptable strategies for the development of the dlrh project. the results of the swot technique showed that the dlrh project was in a competitive strategic position (maximumminimum) in west azerbaijan province, implying that efforts should be made to avoid threats by using strengths; while the strategic position of the project was in a position of change of direction (minimummaximum) in east azerbaijan province, and consequently, it is recommended to take advantage of the opportunities to eliminate the weaknesses of the project. eventually, according to the results of this study, the two main strategies to diversify the livelihoods of rural households in west azerbaijan province, respectively, were included professional empowerment and promotion of villagers’ cognitive and skill areas and emphasis on the use of female facilitators in the structure of administrator firms of the project; these strategies in east azerbaijan province also were included development of production clusters in order to integrate and synergy rural small businesses, more attention to facilitating the marketing of products.