بررسی نقش بهبود کارایی تولید گندم (آبی و دیم) بر دستیابی به اهداف برنامه پنج‌ساله ششم توسعه در ایران

در این پژوهش با استفاده از الگوهای برنامه‌ریزی ریاضی و اطلاعات منتشر شده وزارت جهاد کشاورزی کارایی‌های فنی، تخصیصی، هزینه‌ای، درآمدی و سود زراعت آبی و دیم گندم در 26 استان کشور به‌منظور شناسایی ظرفیت‌های ارتقای کارایی و افزایش تولید در راستای تامین اهداف برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور برآورد و مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد، میانگین کارایی فنی 97/0 بوده و امکان بهبود آن با مدیریت مصرف منابع قابل توجه نمی باشد. با این‌وجود تخصیص نامناسب نهاده‌ها باعث افت کارایی هزینه‌ای به 81/0 شده است. استان‌های آذربایجان شرقی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، کردستان، گلستان، قم و البرز از نظر کارایی‌های فنی، تخصیصی و هزینه‌ای در مرز کارا قرار داشته و در سطح فناوری موجود در بهترین وضعیت ممکن می‌باشند. از لحاظ کارایی هزینه‌ای نیز استان‌های کهگیلویه و بویراحمد (44/0)، خراسان جنوبی (56/0)، کرمانشاه (64/0) و خراسان شمالی (64/0) نامناسب‌ترین وضعیت را دارند. بر اساس نتایج تفاوت چندانی میان استان‌های مورد مطالعه از نظر کارایی درآمدی و کارایی تخصیصی درآمدی وجود نداشته و حداکثر توان تولیدی کشور از طریق بهبود کارایی فنی، 3/336 هزار تن است. این مقدار برابر با 3/7 و 9/0 درصد افزایش در میزان تولید فعلی گندم دیم و آبی می‌باشد. انتظار می‌رود، کاهش زراعت دیم گندم در استان اصفهان و خراسان جنوبی و زراعت آبی گندم در استان‌های آذربایجان غربی، کهگیلویه و بویراحمد و مازندران نقش قابل توجهی در بهبود کارایی درآمدی داشته باشد. طبق نتایج به‌دست‌آمده امکان افزایش سود در زراعت گندم کشور تا 3/103 درصد مقدور بوده که بیش تر آن از کاهش هزینه‌های زراعت گندم دیم (11 درصد) و افزایش درآمد زراعت گندم دیم (8/25 درصد) ایجاد می‌گردد. کارایی سود در زراعت گندم 5/47 درصد بوده که نشان می‌دهد، ویژگی کارایی فنی (هدف سیاست گزار) بالا و کارایی سود (هدف بهره‌بردار) پایین یکی از مشخصه‌های مهم تولید این محصول در کشور می‌باشد.

Investigating the Role of Improving Wheat Production Efficiency (Irrigated and Dry land) on Achievement Goals of the Sixth Five Year Development Plan in Iran

This study aimed to estimate different types of technical, allocative, cost, income and profit efficiencies by using mathematical planning models and secondary data reported by the Ministry of AgricultureJahad, of irrigated and rainfed wheat farming in 26 provinces of Iran. The results showed that the average technical efficiency was 0.97; however, inefficiencies in inputs allocation reduced the cost efficiency to 0.81. East Azerbaijan, Khuzestan, Sistan and Baluchestan, Kurdistan, Golestan, Qom and Alborz provinces were on the efficient frontier in terms of technical, allocation and cost efficiencies. In terms of cost efficiency, the provinces of Kohgiluyeh and Boyerahmad (0.44), South Khorasan (0.56), Kermanshah (0.64) and North Khorasan (0.64) had the worst situation. According to the results, there was no significant difference between the studied provinces in terms of income and allocative efficiencies and the maximum productive capacity of the country through technical efficiency improvement was 336.3 thousand tons. This was equal to 7.3% and 0.9% increase in current production of dry land and irrigated wheat, respectively. It was expected that the reduction of dryland wheat farming in Isfahan and South Khorasan provinces and in irrigated wheat farming in West Azerbaijan, Kohgiluyeh and Boyerahmad and Mazandaran provinces would play a significant role in improving income efficiency. According to the results, it was possible to increase profit in wheat farming up to 103.3%. Profit efficiency in wheat farming was 47.5%, indicating high technical efficiency (policy maker goal) and low profitability (farmers’ goal) was one of the important characteristics of wheat production in the country.