شناسایی راهکارهای مدیریت بهره برداری پایدار آب از قنوات در استان یزد، ایران

مدیریت پایدار منابع آبی کشوری همچون ایران که به صورت تاریخی از کم آبی رنج می برد از اهمیت زیادی برخوردار است. مدیریت پایدار در مورد ساختارهای تاریخی بهره‌برداری از منابع آب که شاخص‌ترین آن قنات می باشد خصوصاً در فلات مرکزی ایران بسیار ضروری به نظر می رسد. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف شناسایی راهکارهای مدیریت بهره‌برداری پایدار از منابع آب از قنوات استان یزد انجام گرفت. تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده و به صورت پیمایشی انجام پذیرفت. جامعه آماری شامل کشاورزان بهره‌بردار مستقیم از قنوات استان یزد (n=30662) بود که 280 نفر از آن‌ها به صورت تصادفی با انتساب متناسب با بهره‌گیری از فرمول کوکران به عنوان نمونه انتخاب شدند. روایی ابزار تحقیق که پرسشنامه محقق ساخته بود با استفاده از پنل متخصصان و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ تایید شد. تحلیل داده‌ها از دو روش آمار توصیفی و آمار استنباطی (تحلیل عاملی و تحلیل مقایسه‌ای ناپارامتری) با بهره‌گیری از نرم افزار spss21 انجام شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی راهکارهای مدیریت بهره‌برداری پایدار آب نشان داد که شش دسته راهکارهای قانونیحمایت، فنی تولیدی، تحقیقاتیآموزشی و ترویجی، مشارکتی و حفظ دانش بومی، تنوع درآمدی و زیست محیطی توانستند 645/70 درصد واریانس کل را تبیین کنند. همچنین با بهره‌گیری از آزمون مقایسه‌ای ناپارامتری یومن ویتنی مشخص شد که از دید کشاورزان، تقریباً در تمام راهکارهای مدیریت پایدار قنوات مورد بررسی میزان اجرا از میزان اهمیت آنها به طور معنی داری کمتر است. یافته‌های حاصل از پژوهش، پیشنهاداتی به برنامه‌ریزان و مدیران در جهت بهبود وضعیت مدیریت پایدار قنوات در کشور ارائه داد.

Identifying the Strategies for Sustainable Water Utilization Management of Qanats in Yazd Province, Iran

Sustainable management of water resources in Iran, which has historically suffered from water scarcity, is of great importance. Sustainable management of historical structures for the exploitation of water resources, the most prominent of which is the Qanats, seems to be very important, especially in the central plateau of Iran. So, the present study was conducted with the aim of identifying sustainable management strategies for water resources of Qanats in Yazd province, Iran. The present study was applied and was conducted by survey method. The statistical population included farmers directly exploiting the Qanats of Yazd province (N = 30662) of which 280 people were randomly selected as a sample with proportional assignment sampling method. The validity of the research instrument confirmed, using a panel of experts and its reliability confirmed, using Cronbach’s alpha coefficient. Data analysis was performed using two methods of descriptive statistics and analytical statistics (factor analysis and nonparametric comparative analysis) using SPSS21 software. The results of exploratory factor analysis of sustainable water use management strategies showed that six categories of legal strategies protection, technicalproduction, researcheducational and extension, participatory and preservation of indigenous knowledge, income diversity and environmental strategies could explain 70.645% of the total variance. Nonparametric UMannWhitney comparative test showed that from the farmers’ point of view, in almost all sustainable management strategies, the rate of implementation was significantly less than their importance. The findings provided suggestions to improve the situation of sustainable management of Qanats in the country.