پیامدهای واگذاری مدیریت بهره‌برداری و نگهداری شبکه آبیاری دشت سیستان بر پایه تئوری سیستم خاکستری

یکی از تنگناه‌های اساسی منطقه سیستان کافی نبودن آب برای آبیاری محصولات کشاورزی و مصارف غیرکشاورزی است. در سال‌های اخیر، مدیریت تقاضا به عنوان راه‌حل منطقی برای تحقق هدف بهره‌برداری پایدار آب مورد توجه قرار گرفته است. یکی از سازوکارها و روش‌های بهبود مدیریت بهره‌برداری از آب در منطقه، اجرای طرح آبرسانی از طریق لوله‌کشی و به‌کارگیری سیستم های پمپاژ است. این طرح، با هدف تامین آب در سطح 46000 هکتار از اراضی دشت سیستان آغاز و مدیریت و بهره‌برداری از شبکه واگذار شده است. این پژوهش به دنبال بررسی پیامدهای واگذاری مدیریت بهره‌برداری و نگهداری شبکه آبیاری در این دشت، از دیدگاه کشاورزان و کارشناسان منطقه است. در این راستا، پیمایش میدانی  با ابزار مصاحبه و پرسشنامه برای جمع‌آوری داده‌ها به‌کار گرفته شد. در این پیمایش، نمونه‌ای از مدیران دولتی، کارشناسان شرکت بهره‌برداری شبکه‌ آبیاری و 105 نفر از بهره‌برداران در سال زراعی 98-97 جهت جمع‌آوری داده‌ها انتخاب شدند.  برای تحلیل اطلاعات و تعیین الگوی بهینه بهره‌برداری و نگهداری شبکه آبیاری، از تکنیک تصمیم‌گیری چند شاخصه به روش خاکستری استفاده شد. نتایج نشان داد مهم‌ترین پیامدهای مثبت واگذاری مدیریت شبکه‌ شامل ایجاد اشتغال، کاهش مهاجرت روستاییان ، افزایش بهره‌وری محصولات، کسب اطمینان کشاورز از نظر تامین غذا و درآمد، توزیع مناسب آب،  بهره‌گیری بیشتر از شبکه آبیاری و کاهش اتلاف منابع آب، افزایش احساس مسئولیت و مالکیت کشاورزان نسبت به استفاده از شبکه آبیاری و حفاظت از آن‌ است. همچنین، نبود اطمینان نسبت به انجام مسئولیت، عدم کفایت تفاهم و همکاری موجود بین آب‌بران، بروز اختلاف میان کشاورزان، عدم توجه کافی به آموزش و ترویج، نبود تجربه، از دست رفتن منابع، عدم توجه به مشکلات اقتصادی آب‌بران، از دست دادن حمایت قانونی سازمان و عدم کفایت تفاهم و همکاری موجود بین آب‌بران از جمله پیامدهای منفی می‌باشد. با توجه به این که هم بهره‌برداران پیشرو و هم شرکت تعاونی‌های ایجاد شده، از وظایف خود در امر تحویل مدیریت و نگهداری از شبکه و انجام فعالیت‌های مورد نظر اطلاع کافی ندارند،  الگوی مدیریت و بهره برداری گام به گام توصیه می‌شود. مهم ترین راهکار پیشنهادی، آموزش و آگاه‌سازی واقعی بهره‌برداران پیشرو در فرایند واگذاری شبکه آبیاری است.

Consequences of Assignment of Operation and Maintenance Management of Sistan Plain Irrigation Network Based on Gray System Theory

One of the main bottlenecks in Sistan area is the lack of water for irrigating agricultural productions and other uses. During the droughts of the last 20 years, there has been no choice for local people, but there have been some opportunities to employ some mechanisms and methods to improve water management in this area. Recently, the demand management has been considered as a logical solution to achieve the goal of sustainable water use. One of the mechanisms and methods to improve water exploitation management in Sistan area is the implementation of water supply project through piping and the use of pumping systems. This project, a national plan, has been started since 2014 for providing the water resources to 46,000 hectares of lands in Sistan plain. Therefore. the present research aims to explore how to use and maintain this network from the perspective of local farmers and experts. Data were collected by interviews with governmental managers and experts of the irrigation networks use company and the farmers’ representatives during the 20182019 cropping year. Gray method has been used to determine the optimal pattern of operation and maintenance of the irrigation network. The results showed that the most important positive effects have included handing over network management, creating employment, reducing rural migration, increasing productivity of productions, gaining confidence of farmers in terms of food supply and income, proper distribution of water, more use of irrigation network and reduction of waste of water resources, increasing the sense of responsibility and ownership of farmers towards the use of irrigation network and its protection. Also the most important negative consequences have consisted the lack of trust for fulfilling responsibility, insufficient understanding and cooperation between water users, farmers’ heterogeneity, little attention to education and extension, lack of experience, loss of resources, lack of attention. The economic problems of water users are the loss of legal support of the organization and the inadequacy of the existing understanding and cooperation between water users. Considering that at present neither the leading operators nor the cooperatives created have enough information about their duties in organizing the management and maintenance of the network and carrying out the desired activities. The most important proposed solution is complete training and awareness raising of the operators. Progress is in the process of assigning the irrigation network to suitable options.