بازکاوی و مقایسه جایگاه عادت در تربیت از دیدگاه مرتضی مطهری و امانوئل کانت

این جستار در پی بررسی رابطه عادت با تربیت از دیدگاه مرتضی مطهری (1298−1358ه.ش) و امانوئل کانت(1724−1804م)، فیلسوف آلمانی است تا از این رهگذر معلوم شود: تربیت چگونه تعریف می‎شود؛ عادت چه تعریفی دارد و چه نسبتی میان عادت و تربیت حاکم است. در این پژوهش بنیادی−تاریخی که به روش توصیفی−تحلیلی انجام شده است، برای بازشکافت دیدگاه مطهری و کانت درباره عادت و نسبت آن با تربیت، به گردآوری اطلاعات لازم و تحلیل آنها پرداخته شد و برپایه یافته‎های موجود معلوم شد که: الف) مطهری درمجموع با ایجاد عادات در متربی موافق‎ است و حتی عادت را یکی از روش‎های تربیتی می‎داند؛ ب) وی برای تبیین دیدگاه برگزیده خود در اقدامی ابتکاری، عادت را به فعلی (تکرار تاثیر و فعل/ مثبت) و انفعالی (تکرار تاثر و انفعال/ منفی) تقسیم کرده است؛ 3) بنا بر قول مشهور، کانت عادت را برای تربیت، زیانبار خوانده ‎است؛ ج) به نظر نگارنده، کانت بی‎آنکه عنوان کند یا حتی متوجه باشد، از عادت چنان یاد کرده است که گویی به تقسیم عادت به فعلی و انفعالی باور دارد و اولی را بخشی از تربیت و دومی را مخالف آن می‎داند؛ د) بنابراین و به ادعای بی‎سابقۀ این مقاله، نگرش مطهری و کانت نسبت به عادت و تربیت (با چشم‌پوشی از جزئیات)، بسیار به هم نزدیک و بلکه یکی است.

investigating and comparing the role of habit in education from morteza motahari’s and immanuel kant’s viewpoints

this research tries to examine the relationship between habit and education from morteza motahari’s (1919-1979) and immanuel kant’s (1724-1804, german philosopher) viewpoints so that it can be understood how to define education, what habit means, and what relationship there is between habit and education. this fundamental-historical research applied a descriptive-analytical methodology gathered the data and analyzed them in order to investigate motahari’s and kant’s viewpoints about habit and its relationship with education. according to the findings, a) in general, motahari agrees with creating habits in learners and even he believes that habit is one way of educational ways; b) in an innovative action to explain his preferred viewpoint, he divides habits into active (the repetition of effect and action/positive) and passive (the repetition of being affected and passivity/negative); c) it is known that kant believes that habit is harmful for education; d) without mentioning or even realizing it, kant considers habit as if he believes in dividing habits into active and passive, and considers the first one as a part of education and the second as opposed to it; e) as a result and according to the unprecedented claim of this research, motahari’s and kant’s viewpoints about habit and education (regardless of details) are very close and even the same.