مدل مفهومی اضطراب مرگ براساس متون دینی

این پژوهش با هدف ارائه مدل مفهومی اضطراب مرگ براساس متون دینی و بررسی میزان روایی آن انجام شده است؛ بدین‎منظور نخست با دو راهبرد «جستجوی واژگانی» و«متن‎خوانی باز» و دستیابی به هفده واژه مرتبط، 343 گزاره دینی با استفاده از نمونه‎گیری هدفمند براساس اصل اشباع در منابع اسلامی جمع‎آوری شد و با به کارگیری روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی (شجاعی، 1399الف) مورد بررسی قرار گرفت. یافته‎های حاصل از پژوهش ده نشانه شامل ناراحتی و غم، گریه و فریاد، فرار از مرگ، نفرت از مرگ، بی‎قراری دائمی، زیاد فکر مرگ بودن، خواب‎های آشفته با محتوای مرگ، عدم پذیرش مرگ، احساس شرم، حسرت از دست دادن دنیا را برای اضطراب مرگ نشان داد؛ افزون بر آن، چهارده شرط علّی و پنج پیامد نیز برای آن شناسایی شد. برای حصول اطمینان از مطابقت یافته‎ها با محتوای متون دینی و همچنین کاربرد آن در حوزه روان‎شناسی، اعتبار آن براساس نظر متخصصان (دوازده کارشناس) با محاسبه شاخص روایی محتوا (cvi) و نسبت روایی محتوا (cvr) مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام مدل مفهومی اضطراب مرگ در قالب یک طرحواره کلی ترسیم شد. یافته‎های این پژوهش، بستر مناسبی را برای تدوین پرسشنامه سازه اضطراب مرگ و طراحی مداخله درمانی و بسته آموزشی آن فراهم کرده است.

a conceptual model of the anxiety of death based on religious texts

this study aimed to present a conceptual model of the anxiety of death based on religious texts and validate it; thus, through two strategies of lexical search and open text-reading and obtaining seventeen related words, 343 religious statements were collected by the judgmental sampling based on the principle of saturation in islamic sources, and they were analyzed using the method of qualitative content analysis of religious texts (shojaei, 2020a). the findings of the study showed that there are 10 symptoms of the anxiety of death, including unhappiness and sadness, cry and shout, escaping death, hating death, constant restlessness, thinking too much about death, disturbed dreams about death, not accepting death, the feeling of shame, and the regret of losing the world. moreover, fourteen causal conditions and five consequences were identified. the validity of the model was examined according to twelve experts’ viewpoints using content validity index (cvi) and content validity ratio (cvr) in order to make sure of the consistency of the findings with the content of religious texts and its application in the field of psychology. finally, the conceptual model of the anxiety of death was depicted in the form of a general scheme. these findings provide an appropriate content for formulating the construct of the anxiety of death and designing a treatment intervention and an educational package.