شخصانیت و مساله ولوج روح

اتخاذ بسیاری از تصمیمات در اخلاق پزشکی به ویژه در ملاحظات اخلاقی آغاز و پایان حیات به تعریف ما از انسان و جایگاه اخلاقی او بستگی دارد. برای شخص انگاشتن فردی از گونه انسانی ملاک‌های گوناگونی مطرح شده است از جمله: زمان لقاح، لانه‌گزینی در رحم، تکامل سیستم حسی و عصبی، حرکت جنین در رحم مادر، تولد و آگاهی. زمان تبدیل موجود انسانی به شخص در دیدگاه‌های مختلف متفاوت است. در باور ادیان ابراهیمی انسان علاوه بر ابعاد جسمانی دارای جنبه‌های روحانی نیز بوده و با استناد به همین امر می‌توان شان اخلاقی او را تعریف نمود. در این دیدگاه شخص انگاری موجود انسانی هم‌زمان با روح‌دارشدن او معنا می‌یابد، اما روح و نحوه ولوج آن به بدن پدیده‌ای غیر مادی است. این سخن به معنای نفی تاثیر و ارتباط این پدیده یا تقارن آن با برخی آثار مادی و جسمانی در انسان نیست. پس، این احتمال وجود دارد که به جهت ارتباط تنگاتنگ روح با بدن، بتوان بروز تحوّلاتی در جسم را مشخص نمود که از طریق آن‌ها بتوان زمان ولوج روح را حدس زد یا چنین ادعا کرد که برای روح‌دارشدن جنین رسیدن به حد خاصی از تکامل جسمانی لازم است. در این راستا امکان طرح این پرسش فراهم می‌آید که گرچه رویکرد فقه اسلامی به مساله ولوج روح و تعیین زمان حدود 120 روزگی جنین برای وقوع چنین امری، رویکردی عملگرایانه و با توجه به اهمیت حیات انسان در دین اسلام است، اما آیا می‌توان پس از آنکه جنین از لحاظ فیزیکی کامل شد او را برای پذیرش روح آماده دانست و از آن زمان او را شخص انسانی به حساب آورد و به تبع آن کلیه آثار و تبعات اخلاقی مترتب بر شخص را بر او وارد دانست؟