مطالعه فلزات سنگین در رسوبات بستر رودخانه و سد مهاباد، و ارزیابی خطر مصرف ماهی های خوراکی منطقه

زمینه و هدف: آلودگی فلزات سنگین به‌ویژه در محیط های آبی از مسائل مهم است. با توجه به تامین آب شرب شهر مهاباد از سد، و نیز فروش ماهی های صید شده در منطقه، غلظت فلزات سنگین در رسوبات رودخانه و سد مهاباد و خطر سلامت ناشی از مصرف ماهی های موجود در منطقه بررسی شد. روش بررسی: نمونه ‌برداری رسوب از 21 ایستگاه در رودخانه و سد مهاباد و 16 نمونه ماهی (دو گونهsander lucioperca و abramis brama) انجام شد. نمونه ها بعد از آماده سازی به روش icpms آنالیز شدند. برای تحلیل‌ داده ها از ضریب غنی شدگی (ef)، شاخص خطر بوم شناختی (ri)، شاخص های ریسک سلامت، تحلیل مولفه اصلی (pca) و آزمون mann-whitney استفاده شد. یافته‌ها: مقادیر ef و ri فلزات سنگین در رسوب پایین بود اما بیشینه غلظت سرب، روی، مس، آرسنیک و منگنز به‌ترتیب به 36، 162، 74، 22/8 و mg/kg 3221 می رسد. این امر به‌ویژه در نمونه های مربوط به رودخانه و در پایین دست سد مشهود است. با این وجود تجمع فلزات سنگین در بافت ماهی ها موجب شده است که مقادیر خارج قسمت خطر کل (thq) به‌ویژه برای آرسنیک (1/19)، و شاخص خطر (بیش از 1) و مقدار میزان مصرف روزانه (edi) برای مس (1/64) در منطقه بالا باشد. نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که شرایط فیزیکوشیمیایی مناسب برای تحرک عناصر در رودخانه و سد مهاباد فراهم است. بنابراین نیاز به بررسی تحرک و زیست دسترس پذیری فلزات سنگین در رسوب منطقه و پایش مستمر غلظت فلزات سنگین در آب، رسوب و ماهی منطقه وجود دارد.

Study of heavy metals in bottom sediments of Mahabad River and Dam, and investigating the risk of consumption of edible fish in the area

Background and Objective: Heavy metals contamination, particularly in aquatic environments, is an important concern. Since Mahbad river is the source for supplying drinking water to the city and the dam established on it is used for catching fish and sale in the market, heavy metals concentrations in the sediments of Mahabad River and the Dam, and the possible health risk of the fish consumption were investigated.Materials and Methods: Sediment samples from 21 sites in Mahabad dam, and river, and 16 fish samples (Sander lucioperca and bramis brama species) were collected. After preparation, the samples were analyzed using ICPMS method. For data analysis, enrichment factor (EF), potential ecological risk index (RI), health risk indices, principal component analysis (PCA) and MannWhitney test were used.Results: The EF and RI values of the studied heavy metals in the sediments were low. The max concentrations of lead, zinc, copper, arsenic and manganese were 36, 162, 74, 22.8 and 3221 mg/kg, respectively. This was more obvious in the samples taken from the downstream of the dam. However, accumulation of the heavy metals in fish tissues resulted in high values for total hazard quotients (THQ), particularly for As (1.19); high hazard index (above 1); and high estimated daily intake (EDI) for copper (1.64) in the study area.Conclusion: The results of this study revealed that the conditions for elements rsquo; mobility and bioavailability was suitable in the river and Mahabad Dam. Therefore, assessing the mobility and bioavailability of the heavy metals in the sediments of the region, and measurement and continuous monitoring of the heavy metals concentrations in the water, sediment and fish of the study area are needed.