جدل ژنریک شعر و تاریخ در رساله ‌ایراد از میرزا فتحعلی‌ آخوندزاده (نظرات آخوندزاده در نقد پوئزی و تاریخ)

رضا قلی‌خان هدایت، ملقب به لله‌باشی، ادیب، شاعر و تذکره‌نویس سده سیزدهم در دوران حکومت محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار بود. گذشته از کتاب‌های ریاض‌العارفین، مجمع‌الفصحا و اصول‌الفصول، سه مجلد کتاب روضه‌الصفای ناصری او در تاریخ قاجار مشهور است. این کتاب درواقع ملحقات روضه‌الصفا خوانده می‌شود که به‌دنبال کتاب روضه‌‌الصفا‌ی خواندمیر نگاشته شد. رساله ایراد، نوشته میرزا فتحعلی آخوندزاده، گفت‌و‌گویی انتقادی است میان رضاقلی‌خان هدایت و آخوند‌زاده درباره متن تاریخی روضه‌الصفای ناصری و بعضی مسائل تاریخ‌نگارانه آن. عمده‌ انتقادهای آخوندزاده به هدایت متوجه رویکرد و روشِ تاریخ‌نگاری اوست. در این گفت‌و‌گوی جدلی، به‌سبب شاعر بودن رضاقلی‌خان هدایت و استفاده از شعرهای خود در روضه‌الصفای ناصری، از نوع ادبی پوئزی (شعر) سخن به‌میان می‌آید. تنش جدلی شکل‌گرفته میان آخوندزاده و هدایت در رساله ایراد، از حیث در بر گرفتن بعضی گزاره‌های بنیادین، از مهم‌ترین تنش‌های جدلی در تاریخ نقد ادبی و نقد تاریخ‌نگاری در ایران است. از طرف دیگر رساله ایراد ارتباط شگفت‌انگیزی با دیگر آثار آخوندزاده دارد که بنا به ضرورت به آن‌ها پرداخته‌ایم. مقاله حاضر ضمن تحلیل چگونگی رویارویی ژنریک شعر و تاریخ در ساحتی نظری و عملیِ، نشان داده امکانات درونی این جدل ژنریک تا چه اندازه در شناخت بنیادهای نقد ادبی و نقد تاریخ‌نگاری فارسی راهگشا و سودمند است. 

a methodological critique of “the imagist historian or formalist poet”

‘resāle-ye- irād” written by mirza fathali akhundzadeh, iranian intellectual of the qajar period, essentially involves a fictional and critical dialogue between reza qoli khan hedayat and akhundzadeh about the historical text of rawdhat al-safāye-nāseri and some of its historiographical issues. akhundzadeh strongly criticizes hedayat’s approach and method of historiography. in this controversial dialogue, due to the fact that reza qholi khan hedayat is a poet, the misuse of his poems in the text, is the main topic of this debate.extended abstractreza qolikhan hedayat, entitled lalah bashi, was a thirteenth-century writer, poet, and historian in iran during the reigns of mohammad shah and nasser al-din shah qajar. rawdhat al-safa-ye-naseri is one of the most important histories of qajar period. this historical book is actually called appendices to rawdhat al-safa, which is actually written in the following of the book rawdha al-safa by khvandmir. ‘resāle-ye- irād” written by mirza fathali akhundzadeh, iranian intellectual of the qajar period, essentially involves a fictional and critical dialogue between rezaghili khan hedayat and akhundzadeh about the historical text of rawdhat al-safaye-naseri and some of its historiographical issues. akhundzadeh strongly criticizes hedayat’s approach and method of historiography. in this controversial dialogue, due to the fact that reza qholi khan hedayat is a poet, the misuse of his poems in rodhat al-safa naseri is the main topic of this debate. this controversial dialogue between akhundzadeh and hedayat in “resāley-e irād” is one of the most important polemical tensions in the history of literary criticism and historiography criticism in iran. this article will show the internal possibilities of this generic debate in recognizing the foundations of persian literary criticism and historical historiography criticism.