گفتمان بازگشت ادبی و هنجارهای تصویری در شمایل فتحعلی‌ شاه قاجار

هر گفتمان متشکل از چندین گزاره و صورت گفتمانی است که با توجه به شرایط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در هر دوره به‌وجود می آید. در دورۀ سلطنت فتحعلی شاه قاجار (11761213ق)، گفتمان مسلط بازگشت ادبی که همان گفتمان سنتی محسوب می شود، براساس نظام ادراکی حاکم بر عصری شکل گرفت که در آن شاه و دربار، در مقام نهاد تولیدکنندۀ گفتمان یادشده، اصلی ترین حامی هنر و ادبیات شناخته می شوند. هدف اصلی این پژوهش بررسی نقش گفتمان ادبی بازگشت در تصاویر مختص فتحعلی‌شاه قاجار با توجه به وضعیت سیاسی، اجتماعی، زمینه های معرفتی و سامانۀ دانایی یا همان روح حاکم بر زمانه است. اگر بپذیریم که تا این دوره، نقاشی ایرانی و ادبیات فارسی کمابیش با یکدیگر در ارتباط و تعامل بوده اند ، باید گفت که با شکل گیری و قدرت یافتن گفتمان ادبی این دوره، هنجارهای تصویری در نقاشی ایرانی نیز دگرگون و ویژگی های تازه ای در آن پدیدار شد که در نگارگری سده های پیشین سابقه نداشته است. نگارندگان در پژوهش حاضر کوشیده اند تا براساس نظریۀ گفتمان فوکو، به‌عنوان الگوی روش شناختی و رویکردی بینارشته ای، به این مسئله بپردازند که چگونه گفتمان ادبی بازگشت موجب شکل دهی به تصاویر شاهانۀ مکتب پیکرنگاری درباری و اثرگذاری بر آن شد. بررسی ها نشان می دهد در این دوره، شعر و توصیفات شعری همچنان به‌منزله منبع الهام مورد توجه نقاشان بوده‌ است . از این رو صورت های گفتمانی غالب در سبک ادبی بازگشت، یعنی صورت تاریخ و صورت سیاست که به گفتمان قدرت بدل شده بودند، در پرده های نقاشی تصویری جدید از شاه به‌نمایش گذاشتند؛ به‌طوری که تصاویر شاه غیرواقعی تر و هالۀ تقدسش بزرگ‌تر شد و همچنین پیکره شاه غیرملموس و استعاره ای تر گردید.

The discourse of Sabk-e-bazgasht (The Persian Return Literary Style( and Visual Norms in Fath Ali Shah Qajar portraits

Any discourse constitutes of several propositions and discursive formations that are created by focusing on the political, cultural and social conditions of each era. During the rule of Fath Ali Shah Qajar (1772 1834), the dominate literary review discourse; which is considered the very traditional discourse, was formed based o the perception system that was governing an era in which, the royal court was recognized as the producing institute of the mentioned discourse. The main purpose of this study is to investigate the role of the literary discourse of return in images specific to Fath Ali Shah Qajar with regard to the political, social, epistemic contexts and the system of knowledge or spirit of the time.If we admit that until then, Iranian painting and Persian literature have been more or less intertwined; it must be said that as the literary discourse of this period was formed, visual norms in FathAli Shah rsquo;s portraits also changed and new features emerged that were not unprecedented in past centuries. In the present study, the authors have attempted to examine how literary discourse led to the formation and influence of kingchr('39')s icons in court, based on Michel Foucaultchr('39')s theory of discourse as a methodological model and an interdisciplinary approach.Studies show that during this period poetry and poetic descriptions continued to be a source of inspiration for painters.Therefore the images of the King became more unrealistic and his aura of holiness grew larger. The kingchr('39')s body also became more intangible and metaphorical.