هویت‌های مکانی‌شده: مطالعه فیلم «درخت گلابی» با رویکرد نقد زیست‌محیطی

در این مقاله، به کمک نظریات نقد زیست‌محیطی (بوم‌گرا/ بوم‌نقد)، داستان‌ کوتاه »درخت گلابی « نوشته گلی ترقی و فیلم »درخت گلابی « (1376) ساخته داریوش مهرجویی که نسخه‌ای اقتباسی از داستان ترقی است، مطالعه و بررسی شده است. نقد زیست‌محیطی تلاش می‌کند تا روابط و وابستگی‌های فرهنگ و طبیعت را در متون ادبی تحلیل کند. این رویکرد ادبی به مطالعه آثار ادبی و هنری می‌پردازد و قصد دارد تا جایگاه زیست‌بوم را در آن‌ها برجسته کند. به عبارت دیگر، بررسی چگونگی دلالتمندی »مکان « در اثر موضوع توجه این نقد است. در فیلم »درخت گلابی «، شخصیت‌های فیلم در موقعیت‌هایی خاص، ارتباطی تنگاتنگ با طبیعت و فضاهای شهری دارند؛ اما در داستان‌ کوتاه ترقی شخصیت اصلی بیشتر غرق در خاطره‌های خود است. طی این خوانش و براساس استراتژی‌های نقد زیست‌محیطی، رابطه بین شخصیت‌ها و مکان (فضاهای طبیعی و شهری)، تضاد بنیادین بین زمان حال و گذشته، هویت جنسی زمان و مکان، و کارکرد خاطره مطالعه و بررسی شده تا شبکه معنایی که در تاروپود این دو اثر نهفته است، در ارتباط با یکدیگر آشکار شود. فیلم »درخت گلابی «، چونان که داستان کوتاه گلی ترقی، به‌واسطه تقابل‌های نام‌برده و همچنین زنانگی (طبیعت) و مردانگی (فرهنگ) و عشق و عقل است که معنادار می‌شود؛ درواقع تقابل طبیعت (باغ دماوند) و فرهنگ (فضاهای شهری) به بررسی تطبیقی داستان‌ کوتاه و فیلم از دیدگاه نقد زیست‌محیطی معنا می‌دهد. در داستان ‌کوتاه و فیلم »درخت گلابی «، هویت‌ها نیز تنها در ارتباط با طبیعت (باغ دماوند و درخت گلابی) و فرهنگ (شهر و فضاهای شهری) قابل تعریف هستند.

Space-Oriented Characters: An Eco-critical Study of the Movie Pear Tree

Practicing Ecocriticism, this research attempts to study a movie, Pear Tree, by Dariush MehrJui, adapted from the short story by Goli Taraghi with the same name. Ecocriticism tries to highlight the interrelations between culture and nature in literary texts. This approach tends to analyze texts by studying the importance of the environment in them. In other words, the subject of this approach is surveying the importance of the space in the process of signification. In the movie Pear Tree characters have close relation with the nature or urban spaces, while in the story the main character is mostly drowned in his thoughts. In this study, we try to find the connection between the characters and the space, the conflict between the past and the present, time and space rsquo;s gender, and the function of memory. The contradiction between nature (feminine) and culture (masculine) is what actually gives meaning to both texts. The characters cannot be analyzed without considering their relation to the nature (Damavand Garden) or urban places.