نظریه ادبی قدامه‌بن جعفر

از اوایل قرن بیستم بود که در اروپا و امریکا و پی آیۀ آن با چند دهه تاخیر ناگزیر در ایران، تلقی نوینی از نقد ادبی به‌دست داده شد که پیروی از یک نظریۀ بینارشته ای و مشارکت با نویسنده در تالیف معنا را ناگزیر می نمود. نبودِ چنین تعریفی از نقد در گذشتۀ ادبی اسلام و ایران را نباید به وجود نداشتنِ نقد ادبی در آن ایام تعبیر کرد و بر نمادها و نمودهای آن در رسایل تاریخی و بلاغی، تذکره ها و دواوین شعرا، با تعریفی که در ادوار پیشین از نقد ادبی وجود داشته، چشم بست. این نقدها بدون پشتوانۀ نظری نیز نبوده؛ چراکه نقد ادبی عملی است نظریه ای و ایده ها و آرای منقِد دربارۀ جهان، سامانۀ نظری ای را به‌وجود می آورد که نقدهای وی مطابق با آن عمل می نماید. در جستار پیشِ‌رو، به بویۀ نظریۀ ادبی شناسی تاریخی در گذشتۀ ادبی اسلام و ایران، کتاب نقدالشعر نوشتۀ قدامه‌بن جعفر (260337ق) بررسی شده است. نخست از همه، شایسته تر آن دیده شد که به‌جای نقد کلاسیسیستی یا فرمالیستی، رویکر نقادانۀ قدامه و نظریۀ ادبی وی که منطقۀ عملش بلاغت و مسائل مرتبط به عیوب شعری است، نقد و نظریۀ ادبی بلاغی نامیده شود. معاییر تشخیص معایب و محاسن شعری، متن مدار بودن و تک معنا دانستنِ متن نیز مسائلی اند که استخوان بندی نظریۀ ادبی قدامه‌بن جعفر را می‌سازند. برخی از این موضوعات را با آرا و اندیشه های پژوهشگران و منقِدان بازبسته به دبستان انگلو‌امریکایی نقد ادبی می توان سنجید.

Qudama ibn Jafar's Literary Theory

From the early twentieth century in Europe and America and then with a few decades rsquo; delay in Iran, a new understanding of literary criticism was formed on the basis of interdisciplinary theories. Though such a theory was absent in the history of literary criticism in Islam and Iran, it does not imply that there were no literary criticism at that time. Such criticism was traceable in historical and rhetorical accounts. It should be mentioned that this kind of criticism was built on theorization as well, since no literary criticism could be formed without conceptualization. The present paper has explored the book ldquo;Naghd AlSher rdquo; [Poetic Criticism] by Qudama ibn Jafar (260 337 AH.), to analyze the literary criticism, as a historical account on criticism in Islam and Iran. Upon analysis, the researcher came to conclusion that Qudama rsquo;s theory is better be called as a rhetorical literary theory, rather than a theory on the basis of classicism and formalism. His theory was observed to be textbased, and provides the reader with a basis to evaluate poemst to say rdquo;.